Zbiór Historyczny

III Rozbiór Polski

III rozbiór Polski - koniec Rzeczypospolitej

W 1795 roku Polska przestała istnieć jako niepodległe państwo. Po raz trzeci w ciągu 23 lat, jej ziemie zostały podzielone pomiędzy trzy sąsiednie mocarstwa: Rosję, Prusy i Austrię. Był to ostatni akt dramatu, który rozpoczął się w 1772 roku, kiedy to te same państwa dokonały pierwszego rozbioru Polski. Jak doszło do tej katastrofy? Jakie były jej przyczyny i skutki? Czy można było jej uniknąć?

Geneza rozbiorów

Rozbiory Polski były wynikiem wielu czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Wśród tych pierwszych należy wymienić słabość ustroju Rzeczypospolitej, opartego na zasadzie liberum veto, która umożliwiała każdemu posłowi sejmowemu zerwanie obrad i uniemożliwienie uchwalenia jakichkolwiek reform. Taka sytuacja prowadziła do anarchii, korupcji i zależności od obcych wpływów. Szlachta, która stanowiła uprzywilejowaną klasę społeczną, broniła swojej "złotej wolności" kosztem dobra ogólnego i interesu narodowego. Król był słaby i nie miał realnej władzy wykonawczej. Magnateria, czyli najbogatsza część szlachty, często sprzeniewierzała się ojczyźnie i sprzymierzała się z obcymi mocarstwami.

Wśród czynników zewnętrznych należy wskazać na rosnącą potęgę sąsiadów Polski, zwłaszcza Rosji, która od czasów Piotra I Wielkiego dążyła do dominacji nad Europą Wschodnią i Bałtykiem. Rosja traktowała Polskę jako swoją strefę wpływów i narzucała jej swoją politykę. Prusy, które pod rządami Fryderyka II Wielkiego stały się nowym mocarstwem europejskim, dążyły do połączenia swoich ziem poprzez zajęcie polskiego Pomorza i Gdańska. Austria, która walczyła z Turcją o Bałkany i z Francją o hegemonię w Europie Zachodniej, chciała zagarnąć bogate ziemie polskie na południu.

Pierwszy rozbiór Polski nastąpił w 1772 roku, kiedy to Rosja, Prusy i Austria zagarnęły łącznie około 30% terytorium Rzeczypospolitej i około 4 miliony ludności. Był to efekt konfederacji barskiej (1768-1772), czyli zbrojnego oporu części szlachty przeciwko ingerencji Rosji w sprawy polskie. Konfederaci zostali pokonani przez wojska rosyjskie i ich sojuszników. W 1773 roku sejm zatwierdził I rozbiór pod naciskiem zaborców.

Drugi rozbiór Polski miał miejsce w 1793 roku, kiedy to Rosja i Prusy zagarnęły kolejne 48% terytorium Rzeczypospolitej i około 3 miliony ludności. Był to efekt Konstytucji 3 Maja (1791), czyli pierwszej w Europie nowoczesnej ustawy zasadniczej, która wprowadzała reformy ustrojowe mające na celu umocnienie państwa polskiego. Konstytucja ta spotkała się z niechęcią Rosji i Prus, które obawiały się utraty swoich wpływów w Polsce. Wspomagały one konfederację targowicką (1792), czyli związek szlachty przeciwników reform. W 1792 roku wybuchła wojna polsko-rosyjska, w której wojska polskie pod wodzą króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki stawiały zacięty opór, ale zostały ostatecznie pokonane. W 1793 roku sejm zatwierdził II rozbiór pod naciskiem zaborców.

Trzeci rozbiór Polski nastąpił w 1795 roku, kiedy to Rosja, Prusy i Austria podzieliły między siebie resztę terytorium Rzeczypospolitej i około 1,5 miliona ludności. Był to efekt powstania kościuszkowskiego (1794), czyli zrywu narodowego przeciwko zaborcom. Powstanie to wybuchło w Krakowie pod przywództwem Tadeusza Kościuszki, który ogłosił akt insurekcji i nadał chłopom wolność osobistą. Powstanie rozprzestrzeniło się na całą Polskę i stoczyło wiele bitew z wojskami rosyjskimi, pruskimi i austriackimi. Największym sukcesem powstańców była bitwa pod Racławicami (4 kwietnia 1794), gdzie oddziały polskie pokonały armię rosyjską. Jednak powstanie zostało ostatecznie zdławione przez przeważające siły zaborców. Kościuszko został ranny i wzięty do niewoli pod Maciejowicami (10 października 1794). W 1795 roku sejm zatwierdził III rozbiór pod naciskiem zaborców.

Skutki rozbiorów

Rozbiory Polski były największą tragedią w historii narodu polskiego. Oznaczały utratę niepodległości, suwerenności i integralności terytorialnej. Oznaczały również utratę wielowiekowej kultury, tradycji i tożsamości narodowej. Polacy zostali podzieleni między trzy obce państwa, które narzucały im swoje prawa, język, religię i obyczaje. Polacy byli dyskryminowani, prześladowani i eksploatowani przez zaborców. Często byli też siłą wcielani do ich armii i wysyłani na wojny, które nie były ich sprawą.

Rozbiory Polski wywołały jednak również silną reakcję oporu i walki o odzyskanie niepodległości. Polacy nie pogodzili się z losem niewoli i organizowali kolejne powstania narodowe: listopadowe (1830-1831), styczniowe (1863-1864) i wielkopolskie (1918-1919). Polacy tworzyli także ruchy niepodległościowe i spiski, takie jak Towarzystwo Patriotyczne, Towarzystwo Demokratyczne Polskie czy Liga Narodowa. Polacy kultywowali także swoją kulturę, język i historię, tworząc dzieła literackie, artystyczne i naukowe o tematyce patriotycznej. Polacy utrzymywali także kontakty z innymi narodami walczącymi o wolność, takimi jak Węgrzy, Włosi czy Francuzi.

Rozbiory Polski trwały ponad 120 lat. Dopiero po I wojnie światowej, która doprowadziła do upadku trzech cesarstw zaborczych, Polacy odzyskali swoją niepodległość. W 1918 roku powstała II Rzeczpospolita, która objęła większość ziem polskich sprzed rozbiorów. Był to triumf ducha narodowego i woli walki Polaków, którzy nie dali się zgładzić.

Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/III_rozbi%C3%B3r_Polski
https://nck.pl/aktualnosci/24-pazdziernika-1795-roku-dokonano-iii-rozbioru-polski