Zbiór Historyczny

Krótka historia Republiki Weimarskiej

Republika Weimarska była krótkotrwałym, lecz ważnym „eksperymentem" demokratycznym w historii Niemiec. Powstała po upadku Cesarstwa Niemieckiego w wyniku I wojny światowej. Niestety, Republika Weimarska musiała zmagać się z wieloma trudnościami, które ostatecznie doprowadziły do jej końca przez przejęcie władzy nazistów.

Powstanie republiki

Republika Weimarska powstała w wyniku rewolucji listopadowej w 1918 roku, która obaliła cesarza Wilhelma II i zakończyła udział Niemiec w I wojnie światowej. Rewolucja wybuchła na fali niezadowolenia społecznego z wojennego wysiłku, głodu, inflacji i autorytarnego rządu. Pierwsi zbuntowali się marynarze, którzy odmówili wykonania rozkazu wyjścia na ostatnią, samobójczą bitwę z flotą brytyjską. Następnie dołączyli do nich robotnicy i żołnierze, tworząc radzie robotnicze i żołnierskie na wzór rosyjskich. W wielu miastach wybuchły walki uliczne i strajki. W Berlinie, 9 listopada 1918 roku, socjaldemokrata Philipp Scheidemann ogłosił z balkonu Reichstagu powstanie republiki, a dwie godziny później komunista Karl Liebknecht proklamował republikę socjalistyczną. Tego samego dnia kanclerz Maksymilian Badeński ogłosił abdykację cesarza, który uciekł do Holandii.

Nowym kanclerzem został Friedrich Ebert, lider Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD), która była największą partią w Zgromadzeniu Narodowym. Ebert chciał utworzyć demokratyczną republikę parlamentarną, opartą na konstytucji i prawach obywatelskich. Jednak musiał się zmierzyć z dwoma zagrożeniami: z prawej strony, z konserwatywnymi siłami, które chciały przywrócić monarchię i zemścić się za klęskę wojenną; z lewej strony, z radykalnymi komunistami, którzy chcieli kontynuować rewolucję i stworzyć dyktaturę proletariatu. Ebert zawarł sojusz z prawicowym wojskiem i z jego pomocą stłumił powstania komunistyczne, takie jak berlińskie powstanie Spartakusa w styczniu 1919 roku, w którym zginęli Liebknecht i Róża Luksemburg. Jednocześnie, Ebert podpisał 11 listopada 1918 roku rozejm z aliantami, który zakończył działania wojenne, ale narzucił Niemcom surowe warunki pokojowe.

W styczniu 1919 roku odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego, które miały opracować konstytucję nowej republiki. Wygrała koalicja partii centrowych i lewicowych, zwana Weimarską Koalicją, składająca się z SPD, Partii Centrum i Niemieckiej Partii Demokratycznej (DDP). Zgromadzenie obradowało się w Weimarze, ponieważ Berlin był zbyt niebezpieczny z powodu zamieszek. 11 sierpnia 1919 roku Ebert podpisał konstytucję, która formalnie ustanowiła Republikę Weimarską, oficjalnie nazywaną Rzeszą Niemiecką. Konstytucja była jedną z najbardziej postępowych w Europie, gwarantowała powszechne prawo wyborcze, wolność słowa, prasę i zrzeszania się, równość wobec prawa, ochronę mniejszości i rozwój kultury. Ustanawiała też system parlamentarno-prezydencki, w którym prezydent był wybierany na siedem lat przez lud i miał szerokie uprawnienia, takie jak mianowanie i odwoływanie kanclerza i rządu, rozwiązywanie parlamentu, ogłaszanie stanu wyjątkowego i dowodzenie siłami zbrojnymi. Parlament składał się z dwóch izb: Reichstagu, wybieranego na cztery lata przez proporcjonalną ordynację wyborczą, i Reichsratu, reprezentującego 17 krajów związkowych, które miały własne konstytucje i rządy. Kanclerz i rząd byli odpowiedzialni przed Reichstagiem i musieli cieszyć się jego zaufaniem.

Lata kryzysu

Republika Weimarska od początku borykała się z wieloma kryzysami, zarówno wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi. Największym z nich był Traktat Wersalski, podpisany 28 czerwca 1919 roku, który zakończył formalnie I wojnę światową. Traktat narzucał Niemcom ogromne reparacje wojenne, ograniczał ich armię do 100 tysięcy żołnierzy, zabierał im kolonie i część terytoriów na rzecz sąsiadów, a także nakładał na nich klauzulę o wyłącznej odpowiedzialności za wywołanie wojny. Traktat był powszechnie uważany przez Niemców za niesprawiedliwy i upokarzający, a jego podpisanie przez rząd Weimarski za zdradę narodową. Traktat podważył legitymizację republiki i stał się źródłem nacjonalistycznego i rewizjonistycznego ruchu, który domagał się odzyskania utraconych ziem i zemsty na aliantach.