Tình Nghĩa Đồng Đạo

41. Phía Tây Có Mặt Trời (updated 06/07/2018)

Nếu được hỏi sự lạ trong lễ hạ thọ của ông huyện Tường vào mùa xuân năm đó là gì, người dân phủ Gia Hưng sẽ đáp chắc nịch: "Mặt trời mọc ở hướng Tây!"

Không phải tài nữ Gia Hưng xướng khúc phong trần giữa thọ yến làm rung động nhân tâm, cũng không phải cô ba nhà huyện duyên dáng pha trò khiến gần trăm người cười lăn ra chiếu, mà đích thị là cảnh "mặt trời mọc ở hướng Tây."

Thật ra đó chỉ là cách nói ví von của bọn sĩ tử nho đồ ám chỉ việc cậu Dương trác táng bất ngờ xoay mình trở thành tài tử Tây đạo, ý tứ đối để suôn tai, câu chữ lại hợp với ngữ cảnh, suy qua ngẫm lại càng khó tin như chính bản thân câu nói, vậy là thành luôn lời cửa miệng đầu môi.

Tỏa sáng như ánh mặt trời trên khắp Tây đạo. Cớ sự gì cậu Hai nhà này lại được tôn vinh như vậy?

Sự là, cái lúc cậu Hai hạ bút, chẳng biết cớ gì lại thẳng tay viết ngay vào quyển phả quý của ông quan hoạn. Chờ người xung quanh hoàn hồn xông lên ngăn cản thì cũng thành việc đã rồi. Lương Đăng quýnh quáng bổ nhào lên ôm lấy cuốn phả, mặt mũi rúm lại, xem chừng đã khóc đến nơi.

Ấy vậy mà mắt vừa chạm đến những dòng mực đen tuyền trên trang giấy sắc, tâm tình của ông chẳng hiểu sao lại lập tức đổi thay, biểu cảm dần dần trở nên kinh ngạc, phút chốc đã ra lệnh cho mọi người thả cậu Hai ra để hắn tiếp tục viết.

Giữa sự nhốn nháo của bầy tôi nhà quan huyện, gã thanh niên chỉ lười biếng mỉm cười, uể oải cong người tiếp tục phóng bút.

"Ông sinh thời quý đàn như mệnh
Hậu vong thời vâng lệnh lịch biên
Đàn bầu, đàn nhị đàn kim
Đàn tam, đàn tứ, còn thêm đàn bà
Vĩ đầu tấu khúc oanh ca
Màn buông vĩ gốc thành ra rợn rùng
Đầu xòe ai bịt mà rung
Cử đàn ai hạ não nùng oán âm?
Đẩy đưa cung vĩ mà ngâm
Dặm trường vó ngựa tưởng lầm khúc chinh
Dây căng đứt mới giật mình
Vĩ mao hai đoạn cười mình huyễn hoang.
Quay về tấu khúc phượng loan
Song loan, trống đế, hợp hoan vui vầy."

(Giải thơ: 

"Đàn bầu, đàn nhị đàn kim
Đàn tam, đàn tứ, còn thêm đàn bà"

"Đàn bà" ở đây trên mặt thơ được hiểu là đàn tỳ bà, ngầm ý ám chỉ đàn bà trong cung.

"Vĩ đầu tấu khúc oanh ca
Màn buông vĩ gốc thành ra rợn rùng"

"Vĩ đầu" là đoạn đầu của cung vĩ - tức cái cung kéo của đàn cò/nhị - thường có thể tạo ra loại âm thanh trong trẻo như chim hót. "Vĩ gốc" là đoạn cuối của cung vĩ, thường dùng để tạo ra âm trầm, mạnh, có lúc còn hơi thô và rùng rợn. Ý hai câu này là sự thể trong cung cấm quay ngoắt như âm thanh phát ra từ đầu và gốc cây cung vĩ, bình thường trong sáng vui tươi, màn buông trướng rũ liền trở nên gớm ghê rùng rợn.

"Đầu xòe ai bịt mà rung
Cử đàn ai hạ não nùng oán âm?"

Đàn nhị có cái bát nhị (bụng đàn) hai đầu, một đầu bọc da một đầu xòe ra để hở, nghệ nhân trong lúc chơi đàn thường dùng chân bịt bên đầu xòe để giảm độ vang và thay đổi âm thanh thành xa vắng, mơ hồ, lạnh lẽo... Cử nhị là bộ phận điều chỉnh độ trầm bổng, nâng lên là âm thấp, đẩy xuống thành âm cao, nghe thoáng qua như tiếng người khóc than oán thán. Ở đây ý chỉ người ở trong cung thân bất do kỷ, phải bịt mồm bịt miệng run sợ mà sống, không thể ngóc đầu làm người mà chỉ biết oán thầm.