Impiyerno sa Ating Bayan

Kabanata 9

Pag-alam sa Bagong Aral

Habang sila'y palapit na sa dulo ng Limbo, isang mabigat na katahimikan ang bumalot sa paligid. Tanging mga yapak nina Lino at Mang Isko ang naririnig, ang bawat hakbang ay tila naghuhudyat ng mas malalim na katanungan sa isip ni Lino. Ang mga nakita at narinig niya mula sa mga kaluluwang walang boses at walang magawa ay hindi mawala sa kanyang isipan—ang kanilang pagdurusa sa katahimikan, ang pagkakahiwalay sa lipunan na para bang itinakwil ng buong mundo.

Tumigil sandali si Lino, sumandal sa isang malaking bato, at pinagmasdan ang malawak na kadiliman sa kanyang paligid. Isang matinding pang-unawa ang bumalot sa kanya—ang bawat kaluluwang naglalakbay sa Limbo ay minsang naging katulad niya: simpleng tao na tumahak sa tahimik na daan ng kawalang-pakialam.

"Lino," wika ni Mang Isko, nakatingin din sa kawalan, "mukhang malalim ang iyong iniisip. Ano ang gumugulo sa iyo?"

Napatingin si Lino sa kanyang gabay, huminga nang malalim, at nagsalita, "Mang Isko, bakit ba hindi ko napagtanto noon na ang pagiging walang malasakit ay may epekto hindi lang sa akin kundi pati sa mga nasa paligid ko? Parang napakaraming pagkakataon na ako'y maaaring tumulong, ngunit mas pinili kong manahimik at magbulag-bulagan."

Lumapit si Mang Isko sa kanya, tumango nang dahan-dahan. "Ang kawalang-pakialam, Lino, ay isa sa mga pinakamabigat na kasalanan ng lipunan. Hindi mo kailangan maging masama para makapagdulot ng hirap sa iba; minsan, sapat nang ipikit ang mata at walang gawin. Kaya nga ang mga kaluluwa rito ay pinarurusahan sa kanilang katahimikan—isang kawalan ng boses na kanilang pinili sa buhay."

Ramdam ni Lino ang bigat ng mga salitang iyon. Sa kanyang paglalakbay sa Limbo, hindi lang niya nasaksihan ang mga kaluluwang nagdurusa kundi pati ang salamin ng sarili niyang mga pagkukulang. Hindi niya maiwasang isipin ang mga pagkakataong sinarili niya ang tagumpay at hindi na inisip kung paano rin makatulong sa iba. Nagbalik sa kanyang alaala ang mga panahon na maaaring naging mas mabuting tao siya—subalit nagkulang.

Nagpatuloy si Lino sa kanyang mga tanong, "Sapat ba ang ginawa ko para sa bayan, para sa mga nakapaligid sa akin? O naging tulad din ako ng mga kaluluwang ito na piniling hindi gamitin ang kanilang boses para sa kabutihan?"

Isang mahinang ngiti ang sumilay sa mga labi ni Mang Isko. "Ang mahalaga, Lino, ay narito ka ngayon, nagsisimula kang magtanong. Hindi lahat ng tao ay nagkakaroon ng pagkakataong bumalik at iwasto ang kanilang mga pagkukulang. Ang unang hakbang sa pagbabago ay ang pagtanggap sa sariling kamalian."

Dahan-dahang tumayo si Lino, tumingin sa direksyon ng kanilang pupuntahan. Alam niyang hindi madali ang landas na tinatahak nila, at malamang ay mas mabibigat pa ang mga kasalanang kanyang matutuklasan. Ngunit sa bawat hakbang, tila unti-unti niyang natutunan ang mga aral ng pag-ibig sa bayan at malasakit sa kapwa—mga bagay na kanyang pinabayaan noon, ngunit ngayon ay binibigyan niya ng mas malalim na halaga.

Bago sila magpatuloy, nagtanong si Lino kay Mang Isko, "May pagkakataon pa ba, Mang Isko, na magbago ang mga taong tulad ko? Yung mga hindi naging perpekto sa pagtulong, yung mga minsang nagbulag-bulagan?"

Ngumiti si Mang Isko at tumango. "Lino, habang ang puso mo ay may pagnanais na magbago, ang pagbabago ay parating posible. Ngunit, tandaan mo, hindi mo maaaring ibalik ang oras. Kung may kakayahan kang kumilos ngayon, gawin mo. Huwag mong hintayin ang panahon na maramdaman mo ang katahimikang nararanasan ng mga kaluluwang ito."

Sa sandaling iyon, nabalot si Lino ng determinasyon. Alam niyang ang mga nakaraang pagkukulang ay hindi na niya mababago, subalit nasa kamay niya ang kasalukuyang pagkakataon upang gawing makabuluhan ang bawat araw ng kanyang buhay. Ang paglalakbay na ito ay hindi lamang isang paglalakbay patungo sa impiyerno, kundi isang paglalakbay patungo sa pagkilala sa kanyang sariling kakayahan at pananagutan bilang isang mamamayan ng bayan.

Nagpatuloy silang maglakad, mas handa si Lino kaysa dati na harapin ang mas malalalim pang kasalanan ng kanyang bayan—at ang kanyang mga sarili ring pagkukulang.