Impiyerno sa Ating Bayan

Kabanata 29

Ang Pag-alis sa Bilog ng Kawalan ng Paniniwala

Sa kalaliman ng dilim at katahimikan ng bilog ng kawalan ng paniniwala, bago tuluyang umalis, huminto sina Lino at Mang Isko. Ramdam ni Lino ang bigat ng kanyang mga paang tila ayaw lumisan sa lugar na ito, hindi dahil sa takot, kundi dahil sa lungkot at habag para sa mga kaluluwang naligaw ng landas. Napansin niya ang mga kaluluwa sa paligid—ang iba'y nakayuko, ang iba'y nakaupo sa sahig, hawak ang mga bagay na simbolo ng mga dayuhang kaisipang kanilang niyakap. Makikita sa kanilang mga mata ang pighati at pangungulila, ngunit may bahagi rin ng kanilang diwa na tila naghahangad ng kalinga, ng direksyon, ng pag-asa.

Bumaling si Lino kay Mang Isko, ang kanyang mga mata'y puno ng tanong. "Mang Isko, may pag-asa pa ba ang mga kaluluwang ito? May pagkakataon pa ba silang makalaya mula sa kanilang pagkakaligaw?"

Isang mahabang katahimikan ang sumunod. Itinirik ni Mang Isko ang kanyang tingin sa kalaliman ng bilog, at sa kanyang paghinga ay tila mabigat ang kanyang dibdib, tanda ng pag-unawa sa lalim ng tanong ni Lino. "Lino," panimula niya, "ang pagbabago ay hindi madaling makamit, lalo na kung matagal nang binalot ang isang tao ng maling paniniwala. Ngunit... ang pag-asa ay laging nandiyan para sa mga bukas ang puso at handang tanggapin ang kanilang pagkakamali."

Tumango si Lino, at sa kanyang mga mata ay sumilay ang pag-asang marahil ay may pag-asa nga ang mga kaluluwang ito. "Paano po nila magagawa iyon, Mang Isko? Paano nila maibabalik ang kanilang pagkakakilanlan?"

"Ang unang hakbang," tugon ni Mang Isko, "ay ang pagtanggap sa sarili, pagkilala sa kanilang sariling pinagmulan at kultura. Kung matututunan nilang muling mahalin ang kanilang bayan at yakapin ang kanilang mga ugat, may pagkakataon silang makalabas mula sa kanilang paghihirap. Hindi madali ang landas pabalik sa tunay na pagkatao, ngunit ang pag-unawang sila mismo ang may hawak ng susi ay simula ng kanilang paglaya."

Nagmasid si Lino sa paligid at napansin niya ang ilang kaluluwang tumitingin sa kanila, na tila nakikinig sa pag-uusap nilang dalawa. Makikita ang bahagyang liwanag sa kanilang mga mata, isang tanda ng kanilang pananabik sa kaunting pag-asa na hatid ng mga salita ni Mang Isko. Ang liwanag na ito, bagaman maliit, ay nagpapakita na hindi pa tuluyang nawawala ang kanilang kakayahang magising sa katotohanan.

"Mang Isko," sabi ni Lino, "kung lahat tayo ay may kakayahang magbago, ibig sabihin ba'y kaya rin nilang bumalik sa kanilang dating pagkatao?"

"Oo, Lino. Ngunit kailangan nilang magsimula sa sarili. Kailangang tanggapin nila ang katotohanan at itakwil ang mga kaisipang hindi para sa kanila. Kapag natutunan nilang muli ang halaga ng kanilang pinagmulan, saka lamang sila tunay na makakalaya."

Tumindig si Lino, at sa kanyang puso ay nadama ang masidhing determinasyong dalhin ang aral na kanyang natutunan. Ang pagmamahal sa sariling bayan at ang pagkilala sa sariling kultura ay hindi lamang tungkulin; ito ang ugat ng kaligayahan at kapayapaan ng isang tao.

"Ang aral ng lugar na ito, Lino," sabi ni Mang Isko habang tinuturo ang mga kaluluwang patuloy na naglalakad sa kawalang direksyon, "ay nagpapaalala sa atin na ang tunay na kalayaan ay makakamtan lamang kung ang ating puso ay may pananampalataya sa ating sariling bayan. Kapag tayo'y tumalikod sa ating pinagmulan, tayo ay nagiging mga anino na lamang ng sarili nating pagkatao."

Sa huling pagkakataon, tinignan ni Lino ang paligid, ang mga kaluluwang nagdurusa sa kanilang sariling mga pagkakamali at ang mga mata nilang puno ng pangungulila. Naroon ang isang pagnanais na sana'y matutunan nila ang aral ng tunay na pagpapatawad sa sarili, pagtanggap sa kanilang pagkatao, at pagbabalik sa kanilang mga ugat.

Nagpatuloy sina Lino at Mang Isko sa kanilang paglalakbay, iniwan ang bilog ng kawalan ng paniniwala na may mas malalim na pag-unawa sa kahalagahan ng sariling identidad at sa panganib ng pagtalikod sa sariling kultura. Ang mga aral ng bilog na ito ay baon ni Lino sa kanyang puso, dala ang masidhing hangarin na maipakita sa iba ang halaga ng pagiging totoo sa sarili.

Habang naglalakad sila palabas, ramdam ni Lino ang pagbangon ng kanyang pagmamahal sa sariling bayan. Sa kanyang puso'y isang panata—na kailanman ay hindi niya tatalikuran ang kanyang sariling kultura at mga ugat.