Impiyerno sa Ating Bayan

Kabanata 49

Pag-alis sa Bilog ng Kawalan

Matapos masaksihan nina Lino at Mang Isko ang walang katapusang pagdurusa ng mga kaluluwang tumalikod sa kanilang bayan at pagkakakilanlan, tahimik silang naglakad papalayo sa nakakabigat na bilog ng Kawalan. Ang lugar ay tila patuloy na humihigop ng liwanag, ang hangin ay malamlam, puno ng mga hinaing at pagmamakaawa ng mga kaluluwang nawalan ng ugnay sa kanilang pinagmulan. Tila ang bawat hibla ng kanilang pagiging ay naputol, walang mag-ugat, walang masasandalan.

Si Lino ay napapaisip sa mga eksenang nasaksihan niya. Ang bawat hiyaw ng pagsisisi ng mga kaluluwang ito ay tila bumubulong sa kanya, isang paalala ng kawalang katiyakan ng mga tumalikod sa kanilang tunay na sarili. Napagtanto niya ang malalim na kahulugan ng kanilang parusa—isang pamumuhay sa kawalan, laging naghahanap ngunit hindi natatagpuan ang sariling pinagmulan. Ang katotohanan na hindi na sila makakabalik ay nagdulot kay Lino ng kakaibang pangungulila para sa sariling bayan.

Sa wakas, bumasag si Mang Isko ng katahimikan. "Lino, mahalaga ang pag-aalala, pero mas mahalaga ang pagtanaw. Ang nakita mo ay aral sa mga nakaligta sa kanilang pagkatao't pinagmulan, isang paalala na hindi lahat ng nagkakamali ay may pagkakataong makabalik."

Tumango si Lino. "Oo, Mang Isko. Parang ang bawat hakbang na ginagawa ko ay nagbibigay sa akin ng malinaw na landas patungo sa tunay na kahalagahan ng aking pagiging Pilipino. Parang nakikita ko ang bawat bahagi ng bayan sa kanilang mga luha. Hindi ko yata kakayaning maging tulad nila—isang kaluluwang naglakad ng sobrang layo hanggang sa tuluyang maligaw sa dilim."

"Marami ang nakakaakit sa mga taong tulad nila, Lino," sagot ni Mang Isko. "Ang pangarap, ambisyon, at kagustuhang maabot ang taas ay hindi masama, pero kapag iniwan mo na ang puso't pagkatao mo para rito, nawawalan ng saysay ang lahat ng pinaghirapan mo. Ang kanilang pagdurusa ay ang pinakapangitain ng pagkakalimot sa bayan—isang hatol na mas mabigat kaysa sa kahit anong kulungan."

Habang palapit na sila sa pintuan palabas ng bilog na iyon, pinakatitigan ni Lino ang makapal na ulap na pumalibot sa paligid. Nakita niyang ang ulap na ito ay parang simbolo ng bawat Pilipinong nakaligtaan ang kanilang pagka-Pilipino. Napagtanto niyang napakahalaga ng pagiging totoo sa sarili at sa bayan, sapagkat ang kawalang pinagmulan ay walang patutunguhan, walang matatagpuan, at walang kalayaan.

"Hindi ako titigil, Mang Isko," sambit niya, may determinasyon sa boses. "Patuloy akong maglalakbay sa impiyernong ito, ngunit sa bawat hakbang, daladala ko ang aral ng pagiging isang Pilipino. Hindi ako magpapaakit sa dilim, at mananatili akong matapat sa aking mga pinaniniwalaan. Gagawin ko ang lahat upang maging ilaw para sa mga susunod na lalakbay sa mundong ito, upang hindi sila maligaw sa kawalan."

Sa huling hakbang palabas ng bilog, naramdaman ni Lino ang isang pagaan sa kanyang kalooban. Parang nawawala ang bigat ng kanyang mga balikat, at sa unang pagkakataon mula nang magsimula ang kanyang paglalakbay sa impiyerno, naramdaman niya ang isang bagong sigla. Siya ay handa nang harapin ang mga susunod na pagsubok, may mas matatag na pananalig at malasakit sa kanyang bayan.

Sa paglabas nila, bumungad sa kanila ang isang daan na mas maliwanag kaysa sa mga dinaanan nila. Ang lugar ay tila naghahanda sa kanila sa isa pang antas ng paglalakbay. Subalit ngayon, may masidhing damdamin si Lino na manatiling totoo sa kanyang mga natutunan. Ang bawat hakbang ay isang pangako—isang pangakong hindi magtataksil sa bayan at sa kanyang pagka-Pilipino.

Tahimik na tumango si Mang Isko, tila nasiyahan sa bagong pag-unawa ni Lino. Alam niyang ang binata ay isa nang ganap na nabubuhay sa natutunan mula sa mga nasaksihan sa impiyerno. Handa na itong harapin ang anumang hamon sa landas na kanyang tinatahak.

Ang kabanatang ito ay nagsilbing panibagong yugto sa paghubog ng pagkatao ni Lino, isang tapang at pananagutan na dala ng pagmamahal sa bayan. Habang lumalayo sila sa bilog ng Kawalan, ramdam ni Lino ang mas matibay na pagkakakilanlan at ang kanyang di matitinag na pangako sa pagiging tunay na anak ng kanyang bayan.