Impiyerno sa Ating Bayan

Kabanata 48

Pagsisisi ng mga Tumalikod

Sa madilim na landas ng impiyerno, patuloy sa kanilang paglalakbay sina Lino at Mang Isko. Habang naglalakad, naramdaman ni Lino ang bigat ng paligid—isang parang kalungkutang bumabalot sa bawat sulok. Sa kanyang kanan, nakakita siya ng mga kaluluwang nakaluhod, tila binabalot ng isang tila malamlam na liwanag, ngunit hindi nito kayang magbigay ng kahit katiting na aliw o pag-asa.

Nang lumapit sina Lino at Mang Isko, napansin niya ang pighati sa mukha ng bawat kaluluwa. Ang mga ito ay tila nakapako sa pagdurusa, mga kamay na nakayuko sa lupa at mga matang puno ng luha. Ang kanilang mga bibig ay bumubulong ng mga salitang hindi marinig nang buo, ngunit puno ng pagsisisi at hinagpis.

"Sino sila, Mang Isko?" tanong ni Lino, halos hindi maitatago ang awa sa kanyang tinig.

"Sila ang mga tumalikod sa kanilang sariling bayan at pagkatao," sagot ni Mang Isko, mabigat ang boses. "Mga taong nagdesisyon na kalimutan ang kanilang mga pinagmulan at prinsipyo upang makamtan ang pansariling ambisyon at kasiyahan. Ngayon, sa kanilang kamatayan, sila ay nagising sa pagkakamali—subalit huli na ang lahat. Ang kanilang pagsisisi ay walang saysay, sapagkat hindi na nila mababawi ang kanilang mga nagawa."

Pinagmasdan ni Lino ang mga kaluluwa, at sa bawat isa ay nakikita niya ang parehong ekspresyon ng panghihinayang. May isang kaluluwa na tila naglalakad papalayo, subalit bigla siyang natigil, parang may nakita sa kanyang likuran. Bumaling siya ngunit wala siyang makita kundi ang kadiliman. Tila may hinahanap siyang hindi matukoy, laging sinusubukan ngunit laging nabibigo.

"Lahat sila ay gustong bumalik," paliwanag ni Mang Isko. "Ngunit ang daan pabalik ay tuluyan nang naglaho para sa kanila. Sa kanilang buhay, ipinagpalit nila ang kanilang pagkatao para sa pansariling kaligayahan, pero ngayon, ang kanilang mga alaala ng kanilang pinagmulan ay parang usok na unti-unting naglalaho."

Napatigil si Lino at damang-dama niya ang bigat ng pagsisisi ng mga kaluluwang ito. Parang isang makapal na ulap ang bumabalot sa kanila, sumasakal sa kanilang pag-asa. Sa bawat hakbang nila, ang bigat ng kanilang kasalanan ay tila nagpapabagal sa kanilang paggalaw, hindi na makakawala sa anino ng kanilang mga pagkakamali.

May isang kaluluwa na lumapit kay Lino, ang mga mata'y nagmamakaawa, ngunit walang mga salita ang lumalabas mula sa kanyang bibig. Sa bawat attempt na magsalita, tila natutunaw ang kanyang boses sa hangin, nawawala sa kadiliman. Nakuha ni Lino ang diwa ng sinasabi nito—isang paghingi ng kapatawaran, isang panawagan para makabalik sa kanilang bayan at mabuhay muli ayon sa kanilang tunay na pagkatao.

"Walang makapagbibigay sa kanila ng kapatawaran, Lino," bulong ni Mang Isko. "Ang kapatawarang hinahanap nila ay ang tapat na pagkilala sa sarili—isang bagay na itinapon nila ng kusa noon pa man. Hanggang ngayon, hinahanap pa rin nila ang daan pabalik, ngunit tuluyan nang naglaho ang landas na iyon."

Naramdaman ni Lino ang pangungulila sa puso ng mga kaluluwang ito. Hindi niya maiwasang isipin ang kanyang sariling mga naging pagkakamali at tanungin ang sarili kung siya ba'y tumahak sa tamang landas. Ngunit sa kabila ng lahat, alam niyang ang aral ng bilog na ito ay higit pa sa pagsisisi.

"Ito ang naging kapalit ng kanilang mga maling desisyon," wika ni Lino sa kanyang sarili. "Ang walang hanggang pagdurusa ng hindi makabalik, ng hindi na makatagpo ng sarili sa kawalan. Parang isang bangungot na hindi magising, laging nanghihinayang ngunit huli na ang lahat."

Mula sa di kalayuan, nakita ni Lino ang isang malaking pinto na tila may kaunting liwanag na kumikislap sa kabila. Subalit alam niyang ang mga kaluluwang ito ay hindi makakalapit doon. Ang liwanag ay isang simbolo ng pag-asang hindi na nila kailanman maaabot. Parang isang mirage na laging naroon, ngunit kailanman ay hindi na nila mararating.

"Magpatuloy tayo, Lino," paanyaya ni Mang Isko, ramdam ang bigat ng damdaming bumabalot sa binata.

Tumango si Lino, ngunit sa kanyang puso ay nanatili ang alaala ng mga kaluluwang ito. Alam niyang mahalagang tandaan ang kanilang sinapit upang siya ay magpatuloy sa tamang landas. Sa kanyang pag-alis mula sa bilog na iyon, pinangako niyang hindi kailanman tatalikuran ang kanyang mga prinsipyo at pinagmulan. Sapagkat sa mundong ito, ang bawat kasalanan ay may kaakibat na kaparusahan, at ang pinakamasakit sa lahat ay ang hindi na makabalik sa sariling bayan at pagkatao.

Sa kanilang paglalakbay, ramdam ni Lino ang pighati at kabigatan ng mga aral mula sa bilog na ito—ang pagsisisi ay isang bagay na makakapagpabago ng pananaw, ngunit hindi laging makapagbibigay ng pangalawang pagkakataon.