Impiyerno sa Ating Bayan

Kabanata 17

Ang Aral sa Kasakiman

Nasa kalagitnaan ng paglalakbay sina Lino at Mang Isko, at habang unti-unting lumalayo mula sa bilog ng kasakiman, hindi maiwasan ni Lino ang bumalik-tanaw sa mga tagpong nasaksihan niya. Ang bawat eksenang bumungad sa kanya ay nagtulak sa kanyang isipan upang pagnilayan ang mga sakripisyong ginawa ng kalikasan, ng lipunan, at ng bawat inosenteng tao na naapektuhan ng kasakiman ng iilang naghangad ng labis na yaman.

Habang naglalakad, bumasag ng katahimikan si Lino. "Mang Isko," wika niya, "hindi ko maintindihan kung bakit may mga tao na hindi nasisiyahan sa kung ano ang meron sila. Nakita natin kanina ang mga kaluluwang nagtitiis, patuloy na uhaw sa yaman na hindi nila kailanman magagamit o makukuha. Parang walang kabusugan ang kanilang pagnanasa, kahit pa halos wala na silang iniwang maganda sa kanilang paligid."

Tumango si Mang Isko, at sa kanyang mukha ay mababakas ang pagkabighani sa lalim ng katanungan ni Lino. "Tama ka, Lino," sagot niya. "Ang kasakiman ay isang sumpa hindi lamang sa sarili kundi pati sa iba at sa kalikasan. Sa kanilang walang habas na pagkamkam ng yaman, nawalan ng sapat ang iba, at higit pa rito, nasira ang ating kalikasan. Kung tutuusin, ang mga parusa na nakita mo kanina ay repleksyon lamang ng mga sakripisyong ipinataw ng mga ganid sa mga bagay na dapat sana'y sapat para sa lahat."

Nakaramdam si Lino ng bigat sa kanyang puso. Para sa kanya, ang bawat pagsubok at pagdurusang nakita niya sa bilog ng kasakiman ay nagpapakita ng pangmatagalang epekto ng walang-kabusugang pagnanasa. Sa kanyang isipan, lumitaw ang imahe ng mga puno na pinutol nang walang habas, mga anyong-tubig na tinambakan ng basura, at mga komunidad na naghirap dahil sa pag-aari ng iilang may kapangyarihan.

"Hindi ko mapigilan, Mang Isko, ang manghinayang sa mga nasayang. Kung sana'y natutong magbahagi ang mga taong iyon, baka hindi sila nagdurusa ngayon sa impiyerno. Parang malupit ang parusa nila, ngunit siguro'y nararapat lang ito," bulalas ni Lino habang naglalakad, pilit na iniintindi ang makapangyarihang aral sa harap niya.

"Hindi mo mababago ang kanilang nakaraan," sagot ni Mang Isko, "ngunit kaya mong matuto mula rito. Ang kasakiman ay nagmumula sa kawalan ng pagkakuntento at kawalang-halaga sa kapwa. Kaya ngayon pa lang, Lino, mahalagang malaman mo ang halaga ng tamang paggamit ng yaman—isang kayamanan na hindi lamang para sa iyong sarili kundi para rin sa ikabubuti ng iba."

Sumagi sa isipan ni Lino ang buhay niya sa lupa—ang mga pagkakataong naghangad din siya ng mas marami pa sa kanyang pangangailangan, ang mga pagkakataong ninais niyang masilayan ang tagumpay at kasaganaan nang higit sa iba. Ngunit ngayon, unti-unti niyang nauunawaan na ang tunay na halaga ng yaman ay hindi nakikita sa dami ng kayamanang hawak kundi sa kung paano ito ginagamit. Ang tunay na yaman, ayon sa natutunan niya mula kay Mang Isko, ay ang kakayahang magbahagi at mamuhay ng may simpleng kasiyahan.

"Kung ganito pala kalalim ang epekto ng kasakiman, Mang Isko," ani Lino, "mahalaga talaga ang pagpipigil sa sarili. Hindi na bale nang wala kang marangyang buhay, basta't may kapanatagan at kasiyahan kang nadarama. Mas gugustuhin kong mamuhay nang simple kaysa magpakasasa at magdulot ng kasakitan sa iba."

Isang ngiti ng pag-asa ang isinukli ni Mang Isko kay Lino. "Iyan ang tamang aral, anak. Ang pagpapahalaga sa yaman ay hindi masama, ngunit kailangan itong gamitin ng may dangal at malasakit. Kung hindi, ang kasakiman ay unti-unting lulukob sa puso ng isang tao hanggang sa maging alipin siya nito. Kaya't makabubuti kung mamumuhay tayo ng may pagpipigil, nagpapasalamat sa kung ano ang meron, at marunong magbigay sa kapwa."

Habang patuloy nilang tinatahak ang landas palabas ng bilog ng kasakiman, naramdaman ni Lino ang kakaibang kapayapaan sa kanyang puso. Tila isa itong bagong simula sa kanyang paglalakbay, isang aral na magsisilbing gabay sa kanyang buhay. Ngayon, hindi na lamang siya isang saksi ng pagdurusa ng mga nagpadala sa kasakiman, kundi isa ring taong natutunan ang halaga ng pagkakuntento, pagpapahalaga, at pagmamalasakit sa kalikasan at sa kapwa.

Sa kanyang isipan, naisip niya ang mga taong iniwan niya sa lupa—mga kaibigan, mga mahal sa buhay, at ang bayan na minsan din niyang pinaglingkuran. Ngayon, dala niya ang hangaring maging mas mabuting tao, umaasang maghahatid ng inspirasyon sa kanyang mga kapwa. Ang aral na ito, ang pagkakaroon ng tamang pamamahala sa yaman, ay hindi lamang isang leksyon para sa kanya kundi isang paanyaya para sa lahat ng nilalang na mabuhay ng may pagkakaisa, malasakit, at pagmamahal.

"Lino," wika ni Mang Isko habang pinagmamasdan ang nagbabagong ekspresyon ng kanyang kasama, "ang aral sa kasakiman ay hindi madali, ngunit ito'y mahalaga. Hangarin mo sanang ang bawat yaman na dumaan sa iyong mga palad ay maging biyaya hindi lamang sa'yo kundi pati na rin sa iyong kapwa. Huwag mong kalimutan ang nakita mo dito, dahil ito ang magiging gabay mo sa paglabas natin mula sa impiyerno."

Tumingala si Lino, at sa unang pagkakataon ay naramdaman niyang may liwanag sa kanyang harapan—isang pag-asang nabuo sa kanyang puso dahil sa aral ng kasakiman na kanyang natutunan. Tahimik ngunit puno ng kasiguruhan, itinuloy nila ni Mang Isko ang kanilang paglalakbay, dala ang isang bagong pag-asa at gabay para sa kinabukasan.