Impiyerno sa Ating Bayan

Kabanata 24

Mga Hinanakit at Galit na Walang Hanggan

Habang patuloy na naglalakbay sa mas malalim na bahagi ng kweba, si Lino ay nakarinig ng mga alingawngaw ng mabibigat na sigaw at matinding hinanakit na tila bumabalot sa bawat sulok ng paligid. Sa bawat hakbang nila ni Mang Isko, lalong lumalakas ang mga nakagigimbal na tinig—mga sigaw na puno ng galit, hinagpis, at pagsisisi. Ang paligid ay tila umaalon ng enerhiya ng mga damdaming hindi matigil-tigil, mga damdaming nagtulak sa mga kaluluwang naroon sa walang-hanggang pagdurusa.

"Lino," bulong ni Mang Isko, "narito tayo ngayon sa bahagi ng kweba kung saan ang mga kaluluwang hindi nakapagpatawad sa kanilang sarili at sa iba ay nakabilanggo sa kanilang sariling galit at hinanakit. Ang kanilang mga damdamin ang nagpapahirap sa kanila, parang isang apoy na walang tigil sa pagliyab."

Habang nilalapit ni Lino ang kanyang tingin sa mga kaluluwang naroroon, kanyang nakita ang kakaibang anyo ng kanilang pagdurusa. Ang bawat isa ay tila nakatayo sa isang madilim na espasyo, ngunit walang nakapalibot na rehas o pader. Ang tanging nakagapos sa kanila ay ang kanilang sariling damdamin, ang kanilang mga hinanakit na bumabalik sa kanila bilang mga masasakit na alingawngaw na paulit-ulit nilang naririnig. Ang bawat isang alingawngaw ay tila kutsilyong humihiwa sa kanilang puso, nag-iiwan ng mga pilat na hindi maghilom-hilom.

Isang lalaking kaluluwa ang nakikita ni Lino, na paulit-ulit na inuusal ang mga salitang, "Hindi kita mapapatawad!" Ang kanyang tinig ay puno ng poot, at ang kanyang mukha ay balot ng labis na hinanakit. Ngunit sa tuwing uusalin niya ang mga salitang iyon, ang alingawngaw ay bumabalik sa kanya na mas malakas, mas masakit, at mas nakababaliw. Ang kanyang sarili mismong galit ang nagpaparusa sa kanya, nilalamon ang kanyang katauhan, at hindi siya makaligtas dito.

"Mang Isko, bakit hindi na lang sila magpatawad?" tanong ni Lino, puno ng pagkalito at awa sa mga kaluluwang nagdurusa sa walang-hanggang galit. "Hindi ba't mas madali sana kung bibitiwan nila ang kanilang mga hinanakit?"

"Isang napakabigat na tanikala ang galit, Lino," paliwanag ni Mang Isko habang pinagmamasdan ang bawat kaluluwang nakagapos sa kanilang sariling damdamin. "Kapag hinayaan nating pumasok ang galit sa ating puso, nagsisimula itong kumalat, kumakapit sa bawat hibla ng ating pagkatao. Para sa kanila, ang pagpapatawad ay naging isang imposibleng bagay, sapagkat ang kanilang galit ang naging kanilang pagkakakilanlan. Naging alipin sila ng kanilang sariling hinanakit, at hindi nila alam kung paano magpapalaya."

Habang patuloy nilang pinagmamasdan ang pagdurusa ng mga kaluluwa, nakakita si Lino ng isang babae na umiiyak ng walang humpay habang inuusal ang pangalan ng isang taong tila pinagbintangan niya noon. "Ikaw ang dahilan ng lahat ng ito!" sigaw niya, ngunit sa tuwing bibigkasin niya ang mga salitang iyon, bumabalik ito sa kanya bilang masakit na pagsisisi, at tila sinasabi ng alingawngaw, "Ikaw din ang may kasalanan."

"Ang bawat isang galit ay tila may sariling anyo," sambit ni Lino habang pinagmamasdan ang mga kaluluwang puno ng poot at hinanakit. "Mayroon bang katapusan ang kanilang parusa?"

"Ang kanilang parusa ay magtatapos lamang kung handa na silang pakawalan ang kanilang galit at tanggapin ang kapatawaran, Lino," sagot ni Mang Isko. "Ngunit dito sa lugar na ito, ang mga kaluluwang ito ay natutunan nang magmahal sa kanilang galit. Mas pinili nilang yakapin ito, at sa bawat sandaling pumipili silang hindi magpatawad, lalong lumalalim ang kanilang pagdurusa."

Naglakad si Lino palapit sa isa pang kaluluwang tila may galit sa kanyang sarili, patuloy na inuusal ang mga salitang, "Sana hindi ko ginawa iyon." Ang kanyang mukha ay puno ng pagdurusa, at ang kanyang mga kamay ay mahigpit na nakakuyom na tila pilit na pinipigil ang mga damdaming bumabalot sa kanya. Ngunit sa bawat ulit ng kanyang mga salita, ang pagdurusa ay lumalakas, at ang kanyang sarili ay tila lumalabo sa kawalang-katapusang pagsisisi.

Sa puntong iyon, si Lino ay natutunan ang isang mahalagang aral—ang galit, kapag hinayaang mangibabaw, ay parang apoy na patuloy na lumalamon sa puso ng tao. Isa itong apoy na hindi nauubos ngunit lalo lamang lumalakas sa bawat pagyakap ng damdamin dito. Ang galit ay isang tanikalang nakagapos sa isang tao, isang sunog na patuloy na sumusunog sa damdamin, at walang sinumang makakapagpatahimik sa apoy na iyon kundi ang mismong taong bumibitbit nito.

Sa kanilang paglabas mula sa bahaging iyon ng kweba, tumigil si Lino upang alalahanin ang mga kaluluwang iyon. Sa kanyang puso, naramdaman niya ang bigat ng pagkakakulong sa galit, at napagpasyahan niyang hindi kailanman bibigyan ng puwang ang ganoong uri ng damdamin sa kanyang puso. Nais niyang maging isang taong marunong magpatawad, hindi lamang sa iba kundi maging sa kanyang sarili.

Isang mahigpit na paalala ang iniwan ng lugar na iyon kay Lino—isang paalala na ang bawat galit, kapag hindi binitiwan, ay may kakayahang sirain ang anumang magandang nasa puso ng isang tao. Sa kanyang isip, binuo niya ang pangako na sa kanyang pagbabalik sa bayan, magiging tagapagpalaganap siya ng kapayapaan at pagkakasundo, upang ang ganitong uri ng pagdurusa ay hindi na maulit sa kanyang mga kababayan.

Paglabas nila ni Mang Isko mula sa lugar ng mga kaluluwang pinamumugaran ng galit, ramdam ni Lino ang lalim ng aral na natutunan niya. Handa siyang ipakalat ang mensahe ng pagpapatawad sa kanilang bayan, at iniwan niya ang kweba na iyon nang may mas mabigat na damdamin ngunit may matibay na layunin.