Impiyerno sa Ating Bayan

Kabanata 35

Mga Kaluluwang Nagtraydor sa Bayan

Pinasok nina Lino at Mang Isko ang isang madilim at malamig na bahagi ng disyertong nagyeyelo. Dito, ang lamig ay hindi lamang bumabalot sa kanilang mga katawan kundi tumatagos hanggang sa kanilang mga buto, na para bang may dalang pasaning hindi kayang itago. Sa harap nila, sa ilalim ng mala-hamog na liwanag, bumungad ang mga kaluluwang tila ba napako sa kanilang mga posisyon, hindi makagalaw, hindi makaalis sa kanilang lugar. Ang kanilang mga katawan ay natatabunan ng makakapal na ukit — mga marka na tila naging parte na ng kanilang balat, bawat isa'y naglalaman ng kuwento ng pagtataksil sa bayan.

Si Lino ay napahinto, pinagmamasdan ang bawat kaluluwa. Sa bawat ukit sa kanilang balat ay mababasa ang mga pangalang kanilang pinagtaksilan, mga pangyayaring nagpabagsak sa kanilang mga bayan, at mga kasalanang hindi nila mabura. May mga kaluluwang ang kanilang mga mata ay nakapikit sa paghihirap, habang ang iba naman ay tahimik na nakatitig sa kawalan, hinahayaang ang lamig ng disyerto ang lamunin ang kanilang buong pagkatao.

"Bakit ganito ang anyo nila, Mang Isko?" tanong ni Lino, bakas ang panghihinayang at pagkalito sa kanyang boses.

"Ang mga kaluluwang ito ay nakatanggap ng parusang nakatatak sa kanilang laman," sagot ni Mang Isko, tahimik ngunit puno ng pang-unawa ang tinig. "Ang kanilang mga pagtataksil ay hindi maaaring mabura. Sa bawat kasinungalingan, sa bawat pagkakanulo sa kanilang bayan, naiwan ang mga bakas na ito na hindi maglalaho. Kaya't sa bawat ukit sa kanilang balat ay makikita ang kanilang kasalanan — isang alaala na habambuhay nilang dadalhin."

Naglakad sila nang mas malapit, at sa paglapit nila'y nakita ni Lino ang isang kaluluwang may nakaukit sa kanyang balikat ang salitang "Katapatan." Parang nakikipagtitigan ito kay Lino, tila ba nais ipahiwatig ang isang malalim na pagsisisi. Ngunit sa kabila ng matinding lungkot sa kanyang mga mata, ang kaluluwang ito ay hindi makapagsalita — ang lamig ng kanyang mga kasalanan ay nagpapatahimik sa kanya, kinukuha ang anumang natitirang lakas ng loob at pag-asa.

Sa gilid naman, may kaluluwang nakasubsob sa lupa, ang kanyang mga kamay ay nakaumang na parang hinahawakan ang isang bagay na hindi niya maaabot. Sa kanyang mga kamay ay nakaukit ang mga pangalang kanyang pinagkatiwalaan ngunit tinalikuran, bawat pangalan ay tila sumisigaw ng paghihiganti. Sa bawat galaw niya ay tila ba may bigat na humihila sa kanya pababa, isang hindi matakasan na parusa ng kanyang pagkakanulo.

"Mang Isko," muling tanong ni Lino, "wala bang paraan upang mabawasan ang kanilang parusa? Wala bang pag-asa para sa kanila?"

Huminga nang malalim si Mang Isko, ang kanyang mga mata ay puno ng karunungan at lalim. "Ang pagtataksil sa bayan ay isang kasalanang may kabayaran na hindi basta-basta mababayaran ng pagsisisi lamang, Lino. Ang bawat pangako na kanilang sinira, ang bawat taong kanilang niloko at inabuso — ang lahat ng iyon ay nag-iwan ng sugat, hindi lamang sa mga taong naapektuhan kundi pati na rin sa kanilang kaluluwa. Ang parusa nila ay hindi lamang dahil sa kanilang kasalanan, kundi dahil na rin sa kabiguang kanilang nadulot sa kanilang bayan."

Habang tahimik silang nagmamasid, napansin ni Lino na may mga kaluluwang pilit na kinikislot ang kanilang katawan, na para bang nais nilang tanggalin ang mga ukit sa kanilang balat. Ngunit sa bawat pagkilos nila, ang mga ukit ay lalo lamang lumalalim, tila ba humahalo na ito sa kanilang laman, nagiging parte na ng kanilang pagkatao.

Ang bawat isa sa kanila ay may kwento — may mga nagkanulo sa bayan para sa pansariling yaman, may mga nagbenta ng prinsipyo kapalit ng kapangyarihan, at may mga binalewala ang kapakanan ng nakararami para sa kanilang pansariling interes. Sa pagtingin ni Lino sa kanila, naramdaman niya ang bigat ng kanilang pinapasan — isang bigat na hindi kayang buhatin ng kahit sino.

Isang kaluluwa ang nakaukit sa kanyang dibdib ang salitang "Pag-asa." Si Lino ay natigilan, napaisip kung ano ang naging kasalanan ng kaluluwang ito. Napansin niya na sa bawat galaw ng kaluluwang iyon ay tila ba may bahid ng paghihinagpis, na para bang ang dating "pag-asa" na kanyang bitbit para sa bayan ay unti-unting naglaho dahil sa kanyang sariling kasalanan.

"Ang parusa nila ay hindi lamang pisikal," sabi ni Mang Isko habang patuloy sa paglalakad. "Ito'y parusa sa kanilang puso, sa kanilang konsensya. Walang hanggan ang kanilang pagdurusa sapagkat ang kanilang mga kasalanan ay nakatatak sa kanilang pagkatao."

Nang marinig ito, naramdaman ni Lino ang bigat ng bawat pangalan at salitang nakaukit sa mga kaluluwa. Sa kanyang pag-iisip, naisip niya kung gaano kahalaga ang pagkakaroon ng malasakit at katapatan sa bayan, na ang pagtalikod sa sariling bayan ay hindi lamang pagtalikod sa sariling identidad, kundi pati na rin sa sariling kaluluwa.

Nang malapit na silang umalis mula sa bilog na ito, huminga nang malalim si Lino at bumaling kay Mang Isko. "Hindi ko alam na ganito kalalim ang epekto ng pagkakanulo sa bayan," wika niya. "Kung ganito ang kanilang parusa, paano pa kaya ang kaluluwa ng bayan na kanilang sinaktan?"

Hinawakan ni Mang Isko ang kanyang balikat at ngumiti nang bahagya. "Ang bayan ay may kakayahang maghilom, Lino. Ngunit ang bawat sugat na naiwan ng kanilang pagtataksil ay hindi basta nawawala. Ang kanilang parusa ay magsisilbing paalala, hindi lamang sa kanila, kundi sa lahat ng makakakita sa kanila, na ang pagtataksil sa bayan ay may kabayarang masakit at walang hanggan."

Sa huling pagtanaw ni Lino sa mga kaluluwa, naramdaman niya ang lalim ng aral na hatid ng bilog na ito. Sa kanilang pag-alis, dala niya ang mga salitang nakaukit sa bawat kaluluwang kanyang nasilayan, na para bang ito'y nagsilbing paalala sa kanya na ang bayan ay isang banal na tungkulin, na ang pagtataksil dito ay isang kasalanang hindi madaling mapapawi.