Impiyerno sa Ating Bayan

Kabanata 6

Pagpasok sa Limbo

Habang patuloy na naglalakbay sina Lino at Mang Isko, unti-unting nagbago ang kanilang kapaligiran. Ang malalagong puno sa gubat ay napalitan ng mga puno na parang patay at kalbong mga sanga na animo'y nakaunat papunta sa langit, tila mga kamay na humihingi ng saklolo. Ang lupa sa ilalim ng kanilang mga paa ay hindi na damo kundi pira-pirasong bato at alikabok. Ang himpapawid ay mabigat, at ang katahimikan sa paligid ay halos pumunit sa pandinig ni Lino.

"Malapit na tayo, Lino," bulong ni Mang Isko, sa isang mabagal at halos may pakiramdam ng paggalang na tono. "Ito ang unang bilog ng impiyerno—ang Limbo. Hindi kagaya ng karaniwang mga tao, ang mga naririto ay hindi gumawa ng kasamaan, ngunit hindi rin sila nag-ambag ng kabutihan. Sila ang mga taong walang pakialam sa kanilang paligid, mga taong binalot ng kawalang-interes sa kanilang bayan at kapwa."

Tahimik lamang si Lino, ngunit ramdam niya ang bigat ng bawat hakbang. Sa kanyang pagtingin sa paligid, biglang lumitaw ang mga aninong hugis-tao, tila sumasayaw sa isang saliw ng tahimik na musika na wala naman siyang marinig. Hindi niya maaninag nang mabuti ang kanilang mga mukha; parang napaliligiran ang mga ito ng malamlam na ulap, nagtatago sa likod ng makapal na anino.

"Mga kaluluwa ba ang mga 'yan, Mang Isko?" tanong ni Lino, ramdam ang kaba at pagtataka sa kanyang boses.

"Oo," sagot ni Mang Isko nang walang pag-aalinlangan. "Sila ang mga taong wala ni kapirasong malasakit sa kanilang kapwa. Nabuhay sila sa isang mundo na puno ng kahirapan, kasakiman, at kasamaan, ngunit pinili nilang hindi tumulong o kumilos. Ang kanilang pagkabahala sa sarili lamang ang kanilang iniintindi, at ngayon, sila ay naglalakad nang walang patutunguhan dito sa Limbo."

Nangingilabot si Lino sa tinuran ng matanda. Habang pinagmamasdan ang mga kaluluwang naglalakad sa kanilang paligid, napansin niyang tila ba walang emosyon ang mga ito—walang lungkot, walang saya. Para silang mga katawan na walang saysay, mga mata na walang buhay.

"Mang Isko," sabi ni Lino habang patuloy na iniikot ang paningin sa paligid. "Walang bang anumang paraan upang matulungan sila? O mailigtas man lang mula sa kanilang kalagayan?"

Umiling si Mang Isko. "Hindi sila naimbento upang magsisi o magbago. Sapagkat ang kanilang kasalanan ay hindi nagmula sa gawaing masama kundi sa kawalang-pakialam. Ang kanilang pagkukulang ay ang pagkabigo sa pagpili, sa pagkilos, sa paggawa ng mabuti. Nakagapos sila sa walang hangganang pag-aaksaya ng oras at pagkakataon."

Nakaramdam si Lino ng matinding lungkot at awa para sa mga kaluluwang ito. Iniisip niya kung paano kaya ang naging buhay nila bago sila napadpad sa Limbo. Marahil, may mga pagkakataon silang mag-ambag sa bayan, magmalasakit sa iba, ngunit mas pinili nilang umiwas at manahimik. Hindi niya maiwasang itanong sa sarili kung mayroon din siyang mga sandali sa buhay na maaaring naging kapareho ng kanilang kwento—mga panahong sinarili niya ang kanyang mga kakayahan at nakalimot tumulong sa iba.

"Lino," seryosong sabi ni Mang Isko, na para bang nababasa ang mga iniisip ng binata, "ang mga aral sa Limbo ay hindi lamang para sa mga kaluluwa rito kundi para sa mga gaya mo na may kakayahang magbago at gumawa ng tama habang nabubuhay pa. Ang bawat hakbang na tatahakin mo ay magbibigay ng mas malalim na pagtingin sa mga bagay-bagay. Kaya magmasid ka, makinig, at matuto."

Sa kanilang patuloy na paglalakad, biglang bumigat ang paligid. Ang tahimik na awit ng Limbo ay tila nagbabadyang dumurog sa kanilang mga puso. Nakita ni Lino ang ilan sa mga kaluluwang nagmimistulang mga tau-tauhan, umaaligid sa kanila ngunit hindi lumalapit. Sa isang iglap, naramdaman niya ang isang malamig na hangin na dumaan sa kanyang katawan, na nagpatayo ng balahibo sa kanyang mga braso.

"Mang Isko," bulong niya, "kailangan ko bang danasin ang kanilang kalagayan para maintindihan ang kanilang mga pagkukulang?"

Tumingin si Mang Isko sa kanya nang matalim ngunit puno ng pang-unawa. "Hindi mo kailangang magdusa tulad nila upang matutunan ang kanilang aral. Ang kailangan mo lamang ay ang bukas na puso at isipan na handang tumanggap ng katotohanan at magbago. Ang kanilang kabiguan ay maging babala sa iyo, Lino. Huwag mong hayaan na ang iyong sarili ay maging walang pakialam."

Sa mga salitang iyon, isang matinding damdamin ang sumiklab sa puso ni Lino—isang damdaming matagal na niyang hindi nararamdaman. Para bang sinisigaw ng kanyang puso ang pangako na magiging iba siya, na hindi niya hahayaang mangyari ang kanilang sinapit sa kanya.

At sa unang pagkakataon sa kanyang paglalakbay, naramdaman niya ang malinaw na layunin na ipagpatuloy ang kanyang paglakad kasama si Mang Isko, hindi lamang upang tuklasin ang mga kasalanan ng bayan kundi upang malaman din ang kanyang sariling tungkulin bilang isang Pilipino.