Impiyerno sa Ating Bayan

Kabanata 37

Aral ng Bilog ng Pagtraydor

Habang naglalakad sina Lino at Mang Isko palayo mula sa nagyeyelong disyerto ng mga traydor, ramdam ni Lino ang mabigat na hanging bumabalot sa paligid. Hindi lamang ito dala ng lamig ng disyerto kundi ng mga aral at tanong na gumugulo sa kanyang isipan. Nananatiling malinaw sa kanyang alaala ang mga mukha ng mga kaluluwang naroroon — ang kanilang mga mata'y bakas ang kawalan ng pag-asa, ang mga katawan nila'y nakapaloob sa walang-hanggang parusang walang makapapawi. Tila ba bawat hakbang ni Lino ay nagpapabigat sa kanyang puso, na para bang binibigyan siya ng babala na ang anumang pagkakamaling dulot ng pagtataksil ay may dalang kahihinatnan.

Nagsimulang magsalita si Mang Isko, na para bang nababasa ang iniisip ni Lino. "Lino, ang bilog na ito ay isa sa pinakamalupit na parusa sa ating bayan. Ang pagtataksil ay hindi simpleng kasalanan lamang na nagiging alaala sa nakaraan. Ito ay may panghabambuhay na epekto, hindi lamang sa taong nagkasala kundi sa lahat ng taong nasaktan at nagtiwala."

Tahimik na nakikinig si Lino, habang nagbabalik-tanaw sa bawat kaluluwang nasaksihan niya. Alam niyang marami sa kanila ay maaaring minsa'y kinikilala at nirespeto, pero sa kanilang kasalanan, itinakwil sila ng bayan at ng sarili nilang konsensya. Sa kanilang mundo ng walang-hanggang lamig at pagkakahiwalay, ang kaluluwang minsang nagkanulo ay nagdurusa nang walang-wakas.

"Hindi ko lubos maisip," sambit ni Lino sa mababang tinig, "kung paano ang isang maling desisyon ay maaaring humantong sa ganitong klaseng kaparusahan. Paano sila nauwi sa ganitong kinalalagyan, Mang Isko? Paano nila nagawang magkanulo sa bayan na minsan din nilang minahal?"

Huminga nang malalim si Mang Isko bago sumagot. "Maraming dahilan, Lino. May iba na natuksong gumawa ng masama dahil sa kasakiman, sa kagustuhang makuha ang kapangyarihan o kayamanan na sa tingin nila'y magdudulot ng kasiyahan. Ang iba nama'y nagtaksil dahil sa takot, o kaya'y dahil pinili nilang sumunod sa sariling interes kahit na may mga taong maaapektuhan. Ngunit anuman ang dahilan, ang katotohanan ay iisa — nag-iwan sila ng malaking sugat sa bayan na kanilang sinumpaang ipagtatanggol."

Nakaramdam ng lungkot at bigat si Lino sa kanyang narinig. Sa kabila ng kanyang pagkamuhi sa kanilang kasalanan, hindi niya maiwasang makaramdam ng awa sa mga kaluluwang iyon, na walang ibang magawa kundi pagdusahan ang kanilang mga pagkakasala. "Hindi ko maisip ang pakiramdam ng mawalan ng pag-asa," bulong niya.

"Ang pag-asa," sagot ni Mang Isko, "ay isang biyaya na hindi basta-basta tinatanggal sa isang nilalang. Ngunit sa kanilang ginawang pagtataksil, isinuko nila ang pag-asang minsan ay nagbigay sa kanila ng lakas. Kaya't sa kanilang parusa, ang pinakamalupit ay ang kawalan ng kahit maliit na liwanag na maaaring magbigay-buhay sa kanilang pagkatao."

Tumahimik si Lino, pumasok sa kanyang isipan ang tanong na maaaring gumulo rin sa karamihan: paano ang isang taong dating tapat at mapagmahal sa bayan ay napadpad sa landas ng pagtataksil? Binalikan niya ang bawat eksena, ang mga ukit sa balat ng mga kaluluwa, ang kanilang mga pagdurusa sa malamig na disyerto. Para kay Lino, ito ay higit pa sa simpleng pagdurusa. Ito ay isang alaala ng katotohanang sa bawat pagkakanulo ay may kabayaran na hindi maaaring takasan o lusutan.

Bago tuluyang lisanin ang lugar na ito, huminto si Lino at muling tumingin sa malawak na disyerto ng mga traydor. Sa kabila ng kanilang kasalanan, naramdaman niya ang bigat ng kanilang parusa — isang parusang walang kahihinatnang aliw, isang walang katapusang paglalakbay sa malamig at malupit na disyerto ng kanilang sariling pagkakanulo.

"Bilang isang mamamayan," bulong ni Lino sa kanyang sarili, "wala nang mas masakit pa kaysa ang makitang nagdurusa ang sariling bayan dahil sa pagtataksil ng mga taong inaasahan nitong poprotekta."

Nagpatuloy si Lino sa paglalakad kasama si Mang Isko, ngunit dala niya ang aral mula sa bilog na ito. Alam niya sa kanyang puso na kailanman ay hindi niya hahayaan ang kanyang sarili na magtaksil sa bayan, sapagkat ang pagtataksil ay hindi lamang pananakit sa mga taong nagtiwala kundi pati sa kanyang sariling konsensya. At sa kabila ng kanilang pagdurusa, ang mga kaluluwa ng bilog na ito ay nagsilbing paalala sa kanya na sa bawat maling hakbang ay may parusang naghihintay.

Sa bawat yapak nila palayo, mas lumilinaw ang aral na dala ng kanilang paglalakbay: ang tunay na katapatan ay hindi nasusukat sa mga salita kundi sa mga gawa. Ang bayan ay parang isang tahanan na kailangang pangalagaan, at ang bawat pagtataksil sa bayan ay parang pagsira sa sariling tahanan. Tumimo sa kanyang isip ang mga aral, at sa kanyang puso, nakatanim ang pangakong hinding-hindi siya magpapadala sa tukso ng pagtataksil.

Nagpatuloy sila ni Mang Isko patungo sa susunod na bahagi ng kanilang paglalakbay. Ngunit alam ni Lino na ang bilog na ito ng mga nagtraydor ay magmamarka sa kanya ng isang mahalagang aral — ang pagpapahalaga sa katapatan, ang pag-iwas sa kasakiman, at ang pagyakap sa dangal ng bayan at ng kapwa. Sa isip niya, buo ang kanyang determinasyong maging tapat sa bayan, sapagkat alam niyang ang pagtalikod dito ay pagtalikod din sa sarili.

Ang kabanatang ito ay naging isang mahalagang yugto sa paglalakbay ni Lino. Hindi niya malilimutan ang mga aral ng bilog ng mga traydor, at alam niyang ang bawat hakbang na kanyang gagawin ay magiging patunay ng kanyang pagmamahal at katapatan sa bayan.