Impiyerno sa Ating Bayan

Kabanata 62

Ang Pagsisisi ni Lino

Sa tahimik na paglalakbay sa madilim na kagubatan, damang-dama ni Lino ang bigat ng bawat alaala ng kanyang mga pagkukulang. Para bang bawat hakbang na kanyang ginagawa ay nagpapalapit sa kanya sa isang masakit na katotohanan—na siya ay hindi perpekto, at na sa kanyang mga pagkakamali, marami siyang nasaktan at mga pagkakataong sinayang.

Napansin ni Lino na sa paligid niya, ang lahat ay tila nagiging mas madilim, ang hangin ay malamig at mabigat. Sa gitna ng katahimikan, bumalik sa kanyang alaala ang mga taong minsan niyang itinaboy, ang mga pangakong kanyang binitiwan ngunit hindi natupad, at ang mga sandaling siya ay tumalikod sa kanyang responsibilidad. Isa-isang sumulpot sa kanyang isip ang mga mukha—mga taong minsang lumapit sa kanya, nagbigay ng tiwala, ngunit iniwan niyang bitin at nawalan ng pag-asa.

Isa sa mga unang bumalik sa kanyang alaala ay ang kanyang yumaong ama. Naaalala niya ang mga pagkakataong itinuring niya itong wala lamang, hindi pinansin ang mga payo nito, at itinuring ang mga salita nito bilang balakid sa kanyang mga ambisyon. Pinilit niyang maging malaya, ngunit ang laya na iyon ay nagdala lamang sa kanya sa mas malalim na kawalan. Puno ng lungkot ang kanyang puso nang maisip niya kung gaano kalalim ang sugat na kanyang iniwan sa kanyang ama bago ito pumanaw.

Habang iniisip ang kanyang ama, naramdaman niya ang mainit na pagpatak ng luha sa kanyang pisngi. Hindi niya napigilan ang kanyang damdamin—ang pagsisisi ay bumalot sa kanya. Ang bawat patak ng luha ay tila pighati ng kanyang mga nakaraang kasalanan, at ang bawat hikbi ay tila sigaw ng kanyang pusong humihingi ng tawad.

"Kung maibabalik ko lang ang mga panahon..." bulong ni Lino sa sarili, puno ng panghihinayang. Ngunit alam niyang ang nakaraan ay hindi na maibabalik. Ang tanging maaari niyang gawin ay harapin ang kanyang mga naging pagkukulang at magpatuloy, ngunit ang bigat ng pagsisisi ay patuloy na nakabitin sa kanyang puso.

Muling sumagi sa kanyang alaala si Mila, ang babaeng minsan niyang minahal ngunit iniwan sa gitna ng kanilang pangarap. Naaalala niya ang kanilang mga plano, ang kanilang mga pangakong sabay nilang haharapin ang bukas, ngunit sa huli, siya mismo ang bumitiw. Nakita niya sa kanyang alaala ang mukha ni Mila—punong-puno ng pag-asa noong una, ngunit unti-unting napuno ng luha at sakit nang siya ay nagpaalam. Naalala niya ang mga salitang sinabi ni Mila bago ito tuluyang lumayo: "Hindi lahat ng bagay ay maiiwasan, Lino. May mga pangarap na kailangan ng sakripisyo."

Ngayon, malinaw kay Lino ang kahulugan ng mga salita ni Mila. Ang pagsakripisyo ay hindi lamang tungkol sa pagtalikod sa sariling ambisyon kundi sa pagiging tapat at totoo sa mga taong nagmamahal at nagtitiwala. Siya ay namangha sa lalim ng pagsisising bumalot sa kanyang puso, at sa pagkakataong ito, ang mga alaala ng kanyang mga pagkukulang ay hindi na lamang basta alaala—ang mga ito ay naging gabay tungo sa isang mas matatag at mas buo na pananaw.

Bumalik siya sa tabi ni Mang Isko, na tahimik na nagmamasid sa kanya. Nabasa ni Mang Isko ang damdamin ni Lino sa kanyang mga mata—ang kalungkutan, ang pagsisisi, at ang pagnanais na iwasto ang mga nagawang kasalanan.

"Walang masama sa pagsisisi, Lino," wika ni Mang Isko, puno ng pagkakaunawa. "Ang tunay na pagsisisi ay hindi lamang ang pag-amin sa mga pagkakamali kundi ang pagkakaroon ng lakas ng loob na harapin ang mga ito."

Napatango si Lino, ramdam ang bigat ng bawat salita ni Mang Isko. Alam niyang ang pagsisisi ay hindi lamang pagdaramdam kundi isang paanyaya sa pagbabago. Ito ay ang pagbitaw sa kanyang mga maling desisyon at ang pagtanggap ng mga aral na hatid ng bawat pagkukulang.

Habang patuloy silang naglalakbay, naramdaman ni Lino ang paggaan ng kanyang loob. Sa bawat hakbang ay tila nawawala ang bigat ng kanyang puso, at sa halip ay may kaunting liwanag na sumisilip sa kanyang landas. Ang kanyang pagsisisi ay unti-unting nagiging lakas na magdadala sa kanya sa susunod na bahagi ng kanyang paglalakbay—ang landas ng pagpapatawad, hindi lamang sa iba kundi sa kanyang sarili.

Sa kanilang patuloy na paglakad, naisip ni Lino na marahil, ang pagsisisi ay hindi wakas kundi isang panibagong simula. Ito ang unang hakbang patungo sa isang mas makahulugang pag-iral, isang pag-iral na puno ng malasakit hindi lamang sa sarili kundi sa bayan at sa mga tao sa paligid niya. Alam niyang mahaba pa ang kanyang tatahakin, ngunit sa pagkakataong ito, handa na siya—buo ang kanyang puso at malinaw ang kanyang layunin.

At sa bawat hakbang na kanyang ginagawa, dala-dala niya ang mga aral ng kanyang nakaraan, ang bigat ng pagsisisi na ngayon ay nagiging inspirasyon para magpatuloy. Ang bilis ng mga pangyayari at ang mga alaala ng kanyang pagkukulang ay nagbigay sa kanya ng mas malinaw na pananaw sa pangangailangan ng pagwawasto—na ang bawat pagkakamali ay hindi lamang isang suliranin kundi isang oportunidad na magsimula muli, na may mas matatag at mapagmahal na puso.

Sa wakas, si Lino ay hindi na lamang naglalakad para sa kanyang sarili. Ang kanyang bawat hakbang ay nagiging hakbang din ng lahat ng kanyang nasaktan at pinabayaan. Ang kanyang pagsisisi ay naging kanyang gabay sa pagharap sa susunod na yugto ng kanyang buhay—isang yugto ng pagbabago, ng pagkilala, at ng muling pag-ibig sa bayan at sa kanyang mga kapwa.