Ελληνική Μυθολογία

Αθηνά και Περσέας, Γοργώ, Το Γοργόνειων

Ο Ηρακλής, σαν άρπαξε τα μήλα από τον κήπο των Εσπερίδων, τα χάρισε της Αθηνάς και αυτή όπως αναφέρει η παράδοση, τα ξανάφερε στον κήπο <<επειδή δεν επιτρεπόταν να βρίσκονται αλλού>>. Οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς διηγούνται πως ο αργείος ήρωας Περσέας ήταν που σκότωσε τη Γοργώ, φριχτό τέρας που κατοικούσε στις εσχατιές της γης. Ένας άλλος μύθος που τον αναφέρει ο Ευριπίδης, αποδίδει το φόνο της Γοργώς στην ίδια την Αθηνά. Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ποια από τις δύο παραδόσεις είναι αρχαιότερη. Ίσως η δεύτερη. Όπως έχουν παρατηρήσει πολύ ορθά, είναι φυσικότερο να έχει κερδίσει τη νίκη ο ίδιος ο νικητής, παρά να δέχεται το έπαθλο από τα χέρια ενός άλλου. Και το τρόπαιο σ' αυτή την περίσταση -το κεφάλι της Γοργώς- ήταν εξαιρετικά σημαντικό.
Αυτό το κεφάλι είχε φίδια αντί μαλλιά, δόντια όμοια με χαβλιόδοντες αγριόχοιρου, μάτια που απολίθωναν όποιον τολμούσε να αψηφήσει το βλέμμα τους. Η Γοργώ είχε επίσης χέρια χάλκινα και χρυσά φτερά που της επέτρεπαν να υψώνεται στον αέρα. Ενώ οι δύο αδερφές της, η Σθενώ και η Ευρυάλη ήταν αθάνατες, η ίδια δεν είχε αυτό το προνόμιο. Έλεγαν μάλιστα πως ο Ποσειδών είχε επιζητήσει την εύνοια της και πως ήταν πατέρας του Πήγασου και του Χρυσάορα που ξεπήδησαν την ίδια στιγμή που αποκόπηκε το κεφάλι της Γοργώς.
Πως να καταβληθεί αυτό το τέρας; Κατά την εκδοχή πως η ίδια η Αθηνά σκότωσε τη Γοργώ, η θεά την πλησίασε όσο κοιμόταν και της κατέβασε τα μαλλιά πάνω στα μάτια για να εξουδετερώσει τη φοβερή τους δύναμη. Όσο για τον Περσέα, μονάχα με τη βοήθεια της Αθηνάς μπόρεσε να εκπληρώσει το σκοπό του. Γιατί η Αθηνά οδήγησε το μπράτσο του για να αποκεφαλίσει τη Γοργώ: μη τολμώντας να κοιτάξει το τέρας κατά πρόσωπο, είχε τα μάτια του στυλωμένα πάνω σε μια χάλκινη ασπίδα που καθρέφτιζε το απαίσιο τέρας.
Είτε η Αθηνά είτε ο Περσέας αποκεφάλισε τη Γοργώ, το βέβαιο είναι πως αυτό το τρόπαιο πήρε θέση πάνω στην αιγίδα της θεάς, διατηρώντας την ικανότητα του να απολιθώνει. Τ' ονόμασαν Γοργόνειον. Από τότε, αυτό το τρομαχτικό πρόσωπο εικονίζεται πάντα πάνω στην αιγίδα και οι Έλληνες καλλιτέχνες μας άφησαν αρκετές χαρακτηριστικές αναπαραστάσεις. Το περίεργο είναι πως το Γοργόνειο κατέληξε να γίνει ένα είδος φυλαχτό κατά της βασκανίας (κακό μάτι). Με τη φριχτή μορφή ενός δαίμονα, έλπιζαν να διώξουν τα άλλα κακά πνεύματα. Ας αναφέρουμε ακόμη μια παράδοση: σύμφωνα μ' αυτή, η Αθηνά και η Γοργώ διαφιλονίκησαν το βραβείο της ομορφιάς. Αυτός ο μύθος ίσως να εξηγεί την εξέλιξη που είχε πάρει από μια ορισμένη εποχή, η απεικόνιση της Γοργώς. Δεν είναι πια το τρομαχτικό τέρας με το ανοιχτό στόμα από όπου ξεπροβάλλουν τα απειλητικά δόντια, με το ρωμαλέο σαγόνι και με τα μάτια που σπιθοβολούν από μανία. Το καινούργιο Γοργόνειο εμφανίζεται με τη μορφή υπέροχης γυναικείας κεφαλής, με χαρακτηριστικά απαράμιλλα σε καθαρότητα και ευγένεια. Ό,τι τρομαχτικό και απαίσιο είχε πρωτύτερα, εκφράζεται τώρα στη σκληρή αναισθησία αυτής της ωραίας μορφής που αν τραβάει η έκφραση της, είναι για να πληγώσει πιο βαθιά.
Διηγόνταν επίσης πως η Αθηνά μάζεψε το αίμα που έτρεχε από τις φλέβες της Γοργώς και το έδωσε στον Ασκληπιό. Το αίμα από τις φλέβες της αριστερής πλευράς πέθαινε τους ανθρώπους, το αίμα από τη δεξιά πλευρά τους γιάτρευε. Ένας άλλος συγγραφέας μας λέει, πως η Αθηνά και ο Ασκληπιός μοιράστηκαν το αίμα που έτρεξε από το κεφάλι της Γοργώς. Ο Ασκληπιός το χρησιμοποιούσε για να ανακουφίζει τους ανθρώπους από τις αρρώστιες και η Αθηνά αντίθετα, για να τους εξοντώνει. Τέλος, κατά τον Ευριπίδη, η Αθηνά είχε δώσει στον Εριχθόνιο δύο σταγόνες από το αίμα της Γοργώς: το αίμα της αριστεράς φλέβας θανάτωνε, το αίμα της δεξιάς φλέβας θεράπευε.
Οι κάτοικοι της Τεγέας είχαν, καθώς έλεγαν, ένα φυλαχτό που έκανε την πόλη τους απόρθητη. Ήταν μια τρίχα της Γοργώς, κλεισμένη μέσα σε μια χάλκινη υδρία. Αυτό το δώρο με την ανεκτίμητη αξία το είχε δώσει πρώτα η Αθηνά στον Ηρακλή, και αυτός με τη σειρά του το χάρισε στη Στερόπη, κόρη του Κηφέα. <<Αν παρουσιαστεί εχθρικός στρατός>>, της είπε, <<θα τον τρέψεις σε φυγή όταν του δείξεις τρεις φορές αυτή την τρίχα από τις επάλξεις του τείχους, φυλάξου όμως να μη την κοιτάξεις εσύ>>.