Ελληνική Μυθολογία

Τα Παναθήναια

Η λαμπρότερη γιορτή προς τιμήν της Αθηνάς ήταν τα Παναθήναια. Υποθέτουν πως στην αρχή τουλάχιστον, είχαν χαρακτήρα αγροτικό και σχετίζονταν με τη λήξη του θερισμού. Έχασαν όμως αρκετά νωρίς αυτόν το χαρακτήρα και αφιερώθηκαν στην Πολιάδα Αθηνά, την προστάτιδα των πόλεων.
Η ίδρυση των Παναθηναίων αναγόταν στον Εριχθόνιο, που διηγηθήκαμε πιο πάνω το μύθο του. Αυτός, κατά τον Απολλόδωρο τον Αθηναίο, <<έστησε στην Αθήνα το ξόανο, που βρίσκεται τώρα στο Κάστρο (Ακρόπολη) και ίδρυσε τη γιορτή των Παναθηναίων>>.
Αρχικά, αυτές οι γιορτές ονομάζονταν Αθήναια και τους έδωσαν το όνομα Παναθήναια, αφού συνενώθηκαν από τον Θησέα οι δώδεκα δήμοι της Αττικής σε μια και μόνη πόλη. Από την εποχή του Σόλωνα, τα Μικρά Παναθήναια γιορτάζονταν κάθε χρόνο τακτικά. Η θέσπιση των Μεγάλων Παναθήναιων που γιορτάζονταν κάθε τέσσερα χρόνια, αποδίδεται στον Πεισίστρατο. Ευθύς από εκείνη την εποχή είχαν αποκτήσει μεγάλη φήμη χάρη στους υμνικούς και μουσικούς αγώνες που είχαν προστεθεί. Αργότερα, ο Περικλής έδωσε μεγαλύτερη ανάπτυξη σ' αυτή την πλευρά της γιορτής, επειδή σ' αυτόν αποδίδουν την εισαγωγή διαγωνισμών κιθάρας, τραγουδιού και αυλού. Το βέβαιο είναι πως αυτός ίδρυσε το Ωδείο για την άνετη διεξαγωγή αυτών των διαγωνισμών.
Τα Παναθήναια διαρκούσαν δέκα μέρες. Άρχιζαν με τους διαγωνισμούς και τους αγώνες: διαγωνισμοί μουσικής, χορού (πυρρίχιος), ανδρικής καλλονής (ευανδρία), αγώνες γυμνικοί, ιππικοί, λαμπαδηδρομίας. Όταν ιδρύθηκαν τα Μεγάλα Παναθήναια, ο Πεισίστρατος έβαλε για πρώτη φορά να τραγουδήσουν τα έπη του Ομήρου. Αυτή ήταν η απαρχή των μουσικών διαγωνισμών, που συμπληρώθηκαν με διαγωνισμούς κιθάρας και αυλού. Τα έπαθλα που απονέμονταν στους νικητές ήταν χρηματικά ποσά, αρκετά σημαντικά για εκείνη την εποχή, και στεφάνια. Οι μουσικοί διαγωνισμοί δεν περιορίζονταν αποκλειστικά στους Αθηναίους, ήταν ελεύθεροι για όλους τους Έλληνες.
Ο Πεισίστρατος επίσης θέσπισε το πένταθλο, τον γυμνικό αγώνα που περιλάβαινε πέντε κύρια αγωνίσματα: δρόμο, πάλη, πυγμαχία, άλμα, δισκοβολία. Οι διαγωνιζόμενοι χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: παιδιά, έφηβοι και άντρες. Οι νικητές έπαιρναν αμφορείς με λάδι που ονομάζονταν <<παναθηναϊκοί αμφορείς>>. Η μια πλευρά τους εικόνιζε την Πολιάδα Αθηνά να κραδαίνει το δόρυ, η άλλη μια σκηνή από τους αγώνες.
Οι ιππικοί αγώνες, αρχαιότεροι, ανάγονταν όπως έλεγαν, στον ίδιο τον Εριχθόνιο. Αρχικά ήταν αρματοδρομίες και ο αθλητής (αποβάτης), πάνω στο άρμα που το οδηγούσε ο ηνίοχος έκανε διάφορα ακροβατικά γυμνάσματα. Γίνονταν και αρματοδρομίες με πολεμικά άρματα, τέθριππα ή με δύο άλογα, χωρισμένες σε κατηγορίες ανάλογα με την ηλικία και την αξία των αλόγων. Αργότερα είχαν προστεθεί και καθαυτό ιπποδρομίες, δίχως άρματα. Όπως και για τους γυμνικούς αγώνες, τα έπαθλα ήταν αμφορείς με λάδι. Τέλος, με την ευκαιρία των Παναθηναίων, γίνονταν και πραγματικά γυμνάσια ιππικού: όλοι οι αθηναίοι ιππείς, χωρισμένοι σε δύο ομάδες, αναπαράσταιναν επελάσεις, ύστερα συνενώνονταν σε ένα σώμα και παρατάσσονταν μπροστά στην εξέδρα που κάθονταν οι κυριότεροι αθηναίοι αξιωματούχοι.
Ο διαγωνισμός πολεμικού χορού, ή πυρρίχιου, αναγόταν κι αυτός σε πολύ παλιά εποχή. Αναφέραμε πιο πάνω πως την επινόηση αυτού του χορού την αποδίδανε στην ίδια την Αθηνά, που είχε χορέψει τον πρώτο πυρρίχιο για να γιορτάσει τη νίκη των θεών κατά των γιγάντων. Ο πυρρίχιος χορευόταν κυρίως με τη συνοδεία αυλού, αλλά και λύρας - σ' αυτή την τελευταία περίπτωση ανάμεσα, κάποιες φορές με τραγούδι. Οι χορευτές κρατούσαν ασπίδα με το ένα χέρι και ακόντιο με το άλλο. Ο πυρρίχιος είχε χαρακτήρα αποκλειστικά πολεμικό και αναπαράσταινε τις διάφορες φάσεις του ένοπλου αγώνα στη μάχη. Κι εδώ υπήρχαν τρεις κατηγορίες: παιδιά, έφηβοι, άνδρες. Το έπαθλο ήταν ένα βόδι, που η αξία του υπολογιζόταν γύρω στις εκατό δραχμές εκείνου του καιρού.
Η σημασία που έδιναν οι Έλληνες στα σωματικά προσόντα, είχε κάνει τους Αθηναίους να θεσπίσουν το διαγωνισμό ευανδρίας ή ανδρικής καλλονής. Κι εδώ πιθανότατα οι διαγωνιζόμενοι χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με την ηλικία τους. Όπως και στον πυρρίχιο, το έπαθλο ήταν ένα βόδι των εκατό δραχμών.
Η λαμπαδηδρομία που γινόταν την παραμονή της μεγάλης θυσίας στην Αθηνά, είχε πολύ παλιά προέλευση. Έπαιρναν μέρος διακόσιοι δρομείς, χωρισμένοι σε πέντε σειρές. Η διαδρομή ήταν χίλια μέτρα πάνω - κάτω. <<Μόλις δινόταν το σύνθημα>> λέει ο Φουκάρ, <<φεύγει ο πρώτος με τον πυρσό αναμμένο, κρατώντας τον με τρόπο που να μη σβήσει, διανύει με όλη του την ταχύτητα την απόσταση που τον χωρίζει από τον δεύτερο και αυτός που τον περίμενε αρπάζει τον πυρσό, και ορμώντας με τη σειρά του, τον παραδίνει στον τρίτο-κι αυτό συνεχίζεται ως τον τεσσαρακοστό και τελευταίο>>. Νικητής ήταν εκείνος από τις πέντε σειρές που έφτανε πρώτος στο βωμό και τον άναβε με τον πυρσό του. Έπαθλο ήταν μια υδρία των τριάντα δραχμών.