Ελληνική Μυθολογία

Η δημιουργία της Πανδώρας

Ο Ζευς οργισμένος από τη δουλιά που του σκάρωσε ο Προμηθέας, δεν άργησε να εκδικηθεί και αυτόν και τους ανθρώπους¹. Σ' αυτούς τους τελευταίους ο κυρίαρχος του Ολύμπου θα στείλει <<ένα ολέθριο δώρο, που όλοι θα είναι γοητευμένοι μ' αυτό στα βάθη της ψυχής τους, αν και θα είναι η μάστιγα τους>>. Αυτό το δώρο είναι η Πανδώρα. Ο Ζευς προστάζει τον Ήφαιστο <<να φτιάξει>> το γρηγορότερο ένα κορμί, ανακατώνοντας χώμα με νερό, να του μεταδώσει ανθρώπινη δύναμη και φωνή, να πλάσει μια παρθένα με γοητευτική ομορφιά και όμοια με τις αθάνατες θεές>>. Άλλες θεότητες βοηθούν τον Ήφαιστο για να γεμίσουν χαρίσματα τη μελλοντική σύντροφο του άνδρα. Η Αθηνά και οι Χάριτες τη στολίζουν με υπέροχα κοσμήματα, χρυσά περιδέραια και ανοιξιάτικα λουλούδια. Ταυτόχρονα όμως, ο Ερμής εμπνέει στη γυναίκα <<την τέχνη της ψευτιάς, τα λόγια που πλανεύουν και το δόλιο χαρακτήρα>>. Αυτός της δίνει το όνομα Πανδώρα, γιατί όλοι οι κάτοικοι του Ολύμπου της είχαν κάνει δώρα.
Κατά τον Ησίοδο, είναι η γυναίκα σ' αυτή που ο άντρας χρωστάει όλα τα βάσανα του. Την παραβάλλει με τους κηφήνες <<που παχαίνουν από το μόχθο των άλλων>>. Η εργένικη ζωή, πάντα κατά τον Ησίοδο, είναι ένα γιατρικό χειρότερο από την αρρώστια. <<Αν αποφύγουμε τον υμέναιο και τις σχέσεις με γυναίκες, δεν έχομε κανένα, στα θλιβερά γηρατιά, να μας βοηθήσει και να μας παρηγορήσει. Σε τίποτα δεν ωφελει να είμαστε πλούσιοι: μετά το θάνατο μας, μακρυνοί συγγενείς θα μοιραστούν την περιουσία μας>>. Μπορεί να συμβεί να ενωθεί ο άντρας <<με μια σύντροφο ενάρετη και αξιαγάπητη>>, αλλά και σ' αυτή την περίπτωση ακόμα, <<το κακό ανακατώνεται με το καλό σε όλη μας τη ζωή>>. Όσο για κείνον που συναντάει στο δρόμο της ζωής του μια γυναίκα διαστρεμένη>>, θα περάσει ζωή γεμάτη φαρμάκια, <<μ' ένα αιώνιο βάρος στο βάθος της καρδιάς του, μια θλίψη που τίποτα δε μπορεί να τη γιάνει>>.
Σε τι να αποδώσουμε το σκυθρωπό μισογυνισμό, τόσο λίγο κολακευτικό για τη γυναίκα, που διαφαίνεται σ' αυτές τις γραμμές; Μάταια δοκίμασαν να τον εξηγήσουν από άποψη μυθολογική -άλλωστε αυτή η αντίληψη δεν έβλαψε σε τίποτα τη λατρεία της γυναικείας ομορφιάς στην ελληνική αρχαιότητα.

Ο Ήφαιστος αφού δημιούργησε τη γυναίκα, την πηγαίνει στον αδελφό του Προμηθέα, τον απερίσκεπτο Επιμηθέα. Αυτός φαίνεται άνθρωπος με αδύνατο χαρακτήρα, επιπόλαιος. Ο Προμηθέας του είχε συστήσει να μη δεχτεί τίποτα από τον Δία, μα ο Επιμηθέας δεν παίρνει υπ' όψη του αυτήν τη συμβουλή και δέχεται πρόθυμα την ωραία Πανδώρα. Αυτή είχε φέρει μαζί της ένα δοχείο, που οι συγγραφείς δεν είναι σύμφωνοι σχετικά με το περιεχόμενο του. Ο Ησίοδος μιλάει για <<τρομερά δεινά>>, που ξέφυγαν από κει μέσα, προσθέτοντας πως μονάχα η ελπίδα έμεινε στο βάθος του δοχείου. Όπως έχουν παρατηρήσει πολύ ορθά, η ελπίδα δεν είναι <<δεινόν>>, ακόμα και όταν μας νανουρίζει με απατηλές ονειροπαρσιές. Άλλοι συγγραφείς ισχυρίζονται πως το δοχείο δεν περιείχε δεινά, αλλά αγαθά. Ανοίγοντας το παράκαιρα η Πανδώρα, άφησε να διαφύγουν όλα όσα θα μπορούσαν να κάνουν ευτυχισμένη την ανθρωπότητα. Ώστε η γυναικεία περιέργεια και αδιακρισία είναι η αιτία για όλα τα δεινά, που πλάκωσαν αμέσως τον άνθρωπο.
<<Πρωτύτερα>>, λέει ο Ησίοδος, <<οι φυλές των ανθρώπων ζούσαν πάνω στη γη απαλλαγμένες από βάσανα, από τη σκληρή δουλιά, κι από τις πικρές αρρώστιες που φέρνουν τα γηρατιά...Από' κείνη τη μέρα, χίλιες συμφορές ζώνουν από παντού τον άνθρωπο: η γη είναι γεμάτη δεινά, το ίδιο και η θάλασσα. Οι αρρώστιες βασανίζουν τους θνητούς νύχτα-μέρα και τους φέρνουν ύπουλα κάθε λογής πόνους>>.

Στο ζοφερό πίνακα των δεινών, μ' αυτά που ο Ζευς καταπονεί τον άνθρωπο, επειδή ο Προμηθέας του έδωσε τη φωτιά, είναι σωστό να αντιπαρατεθούν όλα τα ευεργετήματα που η ανθρωπότητα χρωστάει στον Προμηθέα. Ο Αισχύλος τ' απαριθμεί με το στόμα του ήρωα του. Είναι η μετάβαση από την άγρια κατάσταση στον πολιτισμό. Ο Προμηθέας δίδαξε στους ανθρώπους <<την ακριβή στιγμή που ανατέλουν τ' άστρα, και τη μάλλον αβέβαιη κίνηση τους προς τη Δύση>>. Επινόησε τους αριθμούς, τα γράμματα και την τέχνη του συνδυασμού τους. Χάρη σ' αυτόν, με την εξημέρωση των ζώων ο άνθρωπος μπορεί να καλλιεργεί τη γη με πολύ λιγότερο κόπο. Η ναυτιλία είναι επίσης δημιούργημα του Προμηθέα, όπως και η ιατρική, η μαντεία, η ερμηνεία των οιωνών από τα όνειρα κι από το πέταγμα των πουλιών κ.τ.λ... Τέλος, πάλι ο Προμηθέας φανέρωσε στους ανθρώπους <<τα πλούτη που κρύβει η γη από τον άνθρωπο στα έγκατα της, τον ορείχαλκο, το σίδερο, το ασήμι και το χρυσάφι>>.

1. Σύμφωνα με έναν θρύλο που αναφέρει ο Αιλιανός, οι ίδιοι οι άνθρωποι φανέρωσαν στον Δία την αρπαγή της φωτιάς από τον Προμηθέα. Είχαν λάβει από τον κυρίαρχο του Ολύμπου ένα φάρμακο που προφύλαγε από τα γηρατιά. Αυτό το φάρμακο τοποθετήθηκε πάνω σε έναν γάιδαρο που έφτανε, πεθαμένος της δίψας, σε μια κρήνη που τη φύλαγε ένα φίδι. Παρά την απαγόρευση να σβήσει τη δίψα του, ο γάιδαρος παράτησε το φάρμακο στο φίδι και από τότε τα φίδια έχουν την ικανότητα να ξανανιώνουν.