Tâm lí học tổng hợp

59. Vì sao sự thật cũng không làm ta thay đổi suy nghĩ?

Vaccine có hại cho cơ thể. Mang súng bên mình khiến ta an toàn hơn. Có thể bạn không tin, nhưng người khác thì có. Có thể những niềm tin đó đều là sai, họ vẫn cứ tin. Có thể đã có ai đó chứng minh rằng họ sai, nhưng họ vẫn cứ tin thế thôi.

Nghiên cứu mới về tâm lý con người cho thấy những hạn chế của lý trí.

Vào năm 1975, các nhà nghiên cứu tại Stanford mời một nhóm sinh viên tham gia thực nghiệm về tự tử. Họ được xem những cặp di ngôn. Trong mỗi cặp, một bên được viết bởi một người bất kỳ, một bên được viết bởi một người đã tự tử. Sau đó các sinh viên phải chỉ ra đâu là di ngôn thật và đâu là di ngôn giả.

Một số sinh viên nhận thấy mình rất có năng khiếu khi thực hiện nhiệm vụ này. Trong số hai mươi lăm cặp di ngôn, họ nhận biết đúng hai mươi bốn lần. Một số khác lại khá chật vật. Họ chỉ nhận biết được đúng mười lần.

Cũng như những nghiên cứu tâm lý học khác, viễn cảnh trên đã được sắp đặt. Dù một nửa số di ngôn là thật - chúng được thu thập từ văn phòng điều tra những cái chết bất thường ở Los Angeles - nhưng điểm số đã được hư cấu. Những sinh viên được khích lệ là họ đoán đúng hết thực chất không sáng suốt hơn những người được bảo rằng họ toàn đoán sai.

Trong giai đoạn thứ hai của thực nghiệm, các sinh viên được tiết lộ rằng họ đã bị lừa trong giai đoạn đầu. Họ được bảo rằng mục đích thật sự của thực nghiệm là để đánh giá phản ứng của họ về việc nghĩ rằng mình đúng hoặc sai. (Điều này cũng là nói dối.) Cuối cùng, các sinh viên được yêu cầu ước lượng xem mình nhận biết đúng được bao nhiêu di ngôn, và họ nghĩ người khác trung bình đoán đúng được bao nhiêu lần. Lúc này, một điều khá thú vị xảy ra. Những sinh viên ở nhóm điểm cao cho rằng họ đã làm rất tốt - vượt trội hơn so với người bình thường - mặc dù họ vừa được biết là mình không có cơ sở gì để tin vào điều đó cả. Ngược lại, những người thuộc nhóm điểm thấp cho rằng họ làm tệ hơn người bình thường rất nhiều - cũng là một kết luận không có cơ sở.

"Một khi đã được hình thành," các nhà nghiên cứu nhận định, "những ấn tượng sẽ bén rễ bền vững trong tâm trí."

Một vài năm sau, một nhóm sinh viên khác của Stanford được triệu tập cho một nghiên cứu liên quan. Các sinh viên được đưa cho những mẩu thông tin về hai người lính cứu hỏa, Frank K. và George H. Lý lịch của Frank ghi rằng, ngoài những điều cần biết khác, anh ta có một cô con gái nhỏ và thích lặn biển. George thì có một cậu con trai và chơi golf. Thông tin cũng bao gồm phản ứng của hai người trong bài Kiểm tra Lựa chọn Rủi ro - An toàn. Theo một phiên bản thông tin được cung cấp thì Frank là một người lính cứu hỏa thành công, và anh luôn lựa chọn điều an toàn nhất. Trong một phiên bản khác, Frank cũng chọn những lựa chọn an toàn, nhưng anh lại là một lính cứu hỏa tệ bị cấp trên nhiều lần cho vào "bản tường trình". Một lần nữa, giữa buổi thực nghiệm, các sinh viên được biết những thông tin họ đọc đều là giả. Sau đó họ được yêu cầu mô tả niềm tin của mình. Họ nghĩ một lính cứu hỏa thành công có thái độ thế nào đối với hiểm nguy? Sinh viên nhận được mẩu tin thứ nhất nghĩ rằng người lính cứu hỏa sẽ né tránh rủi ro. Sinh viên nhận được mẩu tin thứ hai cho rằng anh ta sẽ đón nhận nó.