İHLASIN ZIDDI RİYADIR
• İhlas, itaat etmek sûretiyle Allah'a yakınlık maksadını riyaset (yöneticilik, makam), mal, evlenme gibi dünya menfaatlerinden ayırmaktır.
• Kendisi ile riya yapılabilen şeyler beştir;
1- BEDEN:
Beden ile şöyle riya yapılabilir:
a- Zayıflık ve hastalık izhar etmek; az yemeğe, ibadet için çok çalışmaya ve ahiret korkusunun kendisine galip olduğuna delalet etmesi için.
b- Renginin sarardığını izhar etmek, geceleri uykusuz kaldığına delalet etsin diye.
c- Sesinin kısık ve cılız olduğunu izhar etmek, oruç tuttuğuna, açlıktan mutevellit zayıflığa ve benzeri şeylere delalet etsin diye.
2- ŞEKİL VE KIYAFET:
a- Sünnete tabi olduğunu izhar etmek için; yün elbise giymek, onu bacaklarına yukarı doğru sıvamak, kalın ve yamalı elbise giymek, sarık takmak. Böyle yapmakla insanların kendisine meyletmesini, yaklaşmasını düşünüyor olmak.
b- Kalbi dinine ihtimam ile dolu olup dikişe ve yıkamaya önem vermediğini izhar etmek için, ya da tevazu sahibi olduğuna, nefsini kırdığına ve dünyadan vazgeçtiğine delalet etsin diye yamalı ve kirli elbiseler giymek.
3- SÖZ, KONUŞMA:
a- İlminin çokluğunu ve selef-i salihin'in hallerine aşırı dikkat ettiğini izhar etmek için; hikmetli sözler, gizli bilgiler ve hayret edilecek, şaşılacak haberleri konuşmak ve vaaz etmek.
b- Görenler vaktini zayi etmediğini sansınlar diye; dudaklarını hareket ettirerek zikir etmek.
c- Kalbinde meydana gelen hüzne veya azap düşüncesi ile korktuğuna delalet etsin diye, okurken sesini inceltmek, yumuşatmak ve güzelleştirmek.
d- Dünyevi maksatlarına kavuşmak için geçmişte işlediği itaatleri, yaptığı iyi şeyleri anmak.
e- İlmî kabiliyetini insanlara göstermek için hasmını alt etmek için mücadele etmek.
f- Birinin muhabbetini kazanmak maksadı ile herhangi bir kişi hakkındaki gıybeti reddetmek.
Ölünün ruhu için ücret mukabili hatim, tehlil ve tesbih okumak da bu kabilden olsa gerektir.
4- AMEL:
Yalnız olduğu zamanlar değil de, başkalarının hazır olduğu yerlerde, insanlar kendisine saygı duysunlar düşüncesi ile; namaz kılan kişinin kıyamı, ruku ve secdeyi uzatması, tadili erkana riayet, namazda Allah korkusu üzere bulunduğunu zannetsinler diye başını eğmek, sükun izhar etmek, ayaklarını ve bedenini salih insanlar gibi düz tutmak.
Diğer ibadetleri de namaza kıyas et.
Camiler, medreseler ve köprüler yaptırmak da bu kabilden olabilir.
5- ARKADAŞ VE ZİYARETÇİLER:
a- İnsanların, çok defa da eşraftan ve uzaktan gelenlerin gelişi ile ferahlanmak.
b- Davetlere, cumalara giderken arkasından insanların yürümesi ile ferahlamak.
c- " Bu mürşid-i kamildir, çok bağlısı vardır" desinler diye gideceği yerlere yalnız gitmemek ve bununla da övünmek.
• RİYA'DAN MAKSAT
Mürainin riya ile maksadı şunlar olabilir:
1- İnsanlar nazarında makam-mevki ve itibar elde etmek. İşlerini görebilmek, kalpleri kendisine meylettirmek, kendisini sevmeye ve methetmeye cezbetmek.
2- Riyayı isyana vesile kılmak, yetimlerin mallarını yemek ve kadınlara yaklaşıp zina yapmak.
3- Mübah olan şeylere vesile kılmak, kadınları kendisi ile evlenmeye teşvik için riya yapmak gibi.
4- İtaat sayılan bir şeye vesile kılmak, talebenin hocasına itaat etmek suretiyle onun nazarında bir yer edinmek ve ondan faydalı ilim öğrenmek. Böylece riyadan maksat dört kısımdır.
İbadet eden kimse uyanık olup, ucub ve riyaya düşmemelidir. Zira Allâh-ü Teâlâ ihlaslı olan ile riyakârı ayırt eder. Çünkü O, her şeyden haberdardır ve her şeyi görücüdür. Az olan da küçük olan da ondan gizli değildir. (İyi ve kötü) çok az da olsa muaheze edecek, değerlendirecektir.
• RİYANIN HÜKMÜ
Riya, eğer şecaat ve yazı gibi bir dünya işi ile yapılıyor ve mahzurdan uzak bulunuyorsa da haram değildir. Yok, eğer dünyevi bir maksat için yapılıyorsa, gayret ve arzusunu, süratle geçen fani dünyaya hasrettiği (yönelttiği) için kötülenmiştir ve tenzihen mekruhtur.
Eğer dünya işi ile yapılan riya ahirete müteallik bir amele vesile oluyorsa bu da müstehabdır. Mesela; şeriatın icaplarını uygulamak, bidatleri ve kötülükleri kaldırmak düşüncesi ile bir mevkiye ulaşmak için şecaat izhar etmek gibi.
Ama, sırf Allâh-ü Teâlâ'yı tazim ve onun rızasını tahsil için meşru kılınmış ibadetlerde riya her çeşidi ile tamamen haramdır.
Eğer riya, ibadetin aslı olan farzlarda yapılırsa, mesela insanların arasında iken namaz kılıp da yalnız kaldığı zamanlarda amelini, ne yaptığını gören olmadığı için kılmazsa bu hareket bazılarına göre küfürdür.
Denildi ki, bu durumda şeriatı hafife aldığı ya da mahluku tazimi Halık Teâlâ 'yı tazime tercih ettiği için küfre nisbet edilir. 《Tefcîru't-Tesnîm》
